رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک (یا به طور خلاصه رژیم کتو) یک رژیم کم کربوهیدرات و پرچرب است که فواید زیادی برای سلامتی دارد. بسیاری از مطالعات نشان داده اند که این نوع رژیم غذایی می تواند به کاهش وزن و بهبود سلامتی کمک کند. رژیم های کتوژنیک می توانند فوایدی در درمان دیابت، سرطان، صرع و بیماری آلزایمر داشته باشند.

ترکیب رژیم کتوژنیک 

رژیم کتوژنیک یک رژیم کم کربوهیدرات و پرچرب است که شباهت های زیادی با رژیم های اتکینز و کم کربوهیدرات دارد.
این رژیم شامل کاهش شدید میزان کربوهیدرات دریافتی و جایگزینی آن با چربی است. این کاهش کربوهیدرات ها بدن را دچار یک وضعیت متابولیک خاص به نام کتوز می کند.
وقتی این وضعیت رخ می دهد، بدن توانایی بالایی در سوزاندن چربی برای انرژی پیدا می کند. همچنین چربی را در کبد به کتون تبدیل می کند که می تواند انرژی مغز را تأمین کند.
رژیم های کتوژنیک می توانند باعث کاهش قابل توجه قند خون و سطح انسولین شوند. این امر، همراه با افزایش کتون ها، دارای برخی مزایا برای حفظ سلامتی است.

انواع مختلف رژیم کتوژنیک

• رژیم کتوژنیک استاندارد: این یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بسیار اندک، میزان پروتئین متوسط ​​و چربی بالا است. این رژیم معمولاً حاوی 70٪ چربی، 20٪ پروتئین و فقط 10٪ کربوهیدرات است.
• رژیم کتوژنیک دوره ای: این رژیم شامل دوره هایی با مصرف کربوهیدرات بالاتر است، به طور مثال پنج روز کتوژنیک و به دنبال آن دو روز رژیم با کربوهیدرات بالا.
• رژیم کتوژنیک هدفمند: این رژیم به بیمار امکان می دهد تا در طول فعالیت یا تمرینات ورزشی، کربوهیدرات اضافه کند.
• رژیم کتوژنیک با پروتئین بالا: این رژیم شبیه یک رژیم استاندارد کتوژنیک است اما شامل پروتئین بیشتری است. این نسبت غالباً 60٪ چربی، 35٪ پروتئین و 5٪ کربوهیدرات است.

با این حال، فقط رژیم های کتوژنیک استاندارد و پروتئین بالا به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته اند. رژیم های کتوژنیک دوره ای یا هدفمند، روش های پیشرفته تری هستند و بیشتر توسط بدنسازان یا ورزشکاران استفاده می شوند.

حالت کتوز (ketosis) چیست؟

کتوز یک وضعیت متابولیک است که در آن، بدن  به جای کربوهیدرات از چربی برای سوخت استفاده می کند.
هنگامی که میزان کربوهیدرات رژیم غذایی به میزان قابل توجهی کاهش می یابد، میزان گلوکز (قند) بدن را که منبع اصلی انرژی سلول ها است نیز کم می شود.
پیروی از رژیم کتوژنیک موثرترین راه ایجاد کتوز است. به طور کلی، این امر شامل محدود کردن مصرف کربوهیدرات به حدود 20 تا 50 گرم در روز و در مقابل، مصرف چربی ها مانند گوشت، ماهی، تخم مرغ، آجیل و روغن های سالم است. در ضمن، مهم است که میزان پروتئین مصرفی را تعدیل کرد. زیرا پروتئین، در صورت مصرف زیاد می تواند به گلوکز تبدیل شود که ممکن است انتقال به کتوز را به تاخیر اندازد.
تمرین روزه داری متناوب نیز می تواند به فرد کمک کند تا سریعتر وارد کتوز شود. انواع مختلف روزه داری متناوب وجود دارد، اما رایج ترین روش شامل محدود کردن مصرف غذا به حدود 8 ساعت در روز و روزه داری برای 16 ساعت باقیمانده است.
البته آزمایش های خون، ادرار و تنفس در دسترس است که می تواند با اندازه گیری میزان کتونهای تولید شده توسط بدن در تعیین کتوز کمک کند.
وضعیت کتوز علایم بالینی خاص هم ایجاد می کند که نشان دهد فرد دچار کتوز شده است، از جمله افزایش تشنگی، خشکی دهان، تکرر ادرار و کاهش احساس گرسنگی یا اشتها.

نقش رژیم کتوژنیک در کاهش وزن

رژیم کتوژنیک یک روش موثر برای کاهش وزن و متعاقب آن، کاهش عوامل خطر بیماری است.
در حقیقت، تحقیقات نشان می دهد که رژیم کتوژنیک ممکن است به اندازه رژیم کم چربی برای کاهش وزن موثر باشد.
مروری بر 13 مطالعه نشان داد که پیروی از رژیم کم کربوهیدرات کتوژنیک نسبت به رژیم کم چربی برای کاهش وزن طولانی مدت کمی موثرتر است. افرادی که رژیم کتو را دنبال کردند به طور متوسط ​​2 پوند (0.9 کیلوگرم) بیشتر از گروهی که رژیم کم چربی داشتند، وزن کم کردند. پیروی از رژیم کتوژنیک همچنین موجب کاهش میزان فشار خون و سطح تری گلیسیرید خون شد.
مطالعه دیگری بر روی 34 بزرگسال مسن نشان داد که کسانی که به مدت 8 هفته رژیم کتوژنیک را دنبال کردند، تقریباً 5 برابر بیشتر از کسانی که رژیم کم چربی داشتند، چربی بدن را از دست دادند.

نقش رژیم کتوژنیک در کنترل دیابت

رژیم کتوژنیک می تواند به از دست دادن چربی اضافی، که ارتباط نزدیکی با پیش دیابت، دیابت نوع 2 و سندرم متابولیک دارد، کمک کند.
یک مطالعه قدیمی نشان داد که رژیم کتوژنیک، حساسیت به انسولین را تا 75 درصد بهبود می بخشد.
یک مطالعه کوچک در زنان مبتلا به دیابت نوع 2 نیز نشان داد که پیروی از یک رژیم کتوژنیک به مدت 90 روز، به طور قابل توجهی سطح هموگلوبین A1C را کاهش می دهد که نشان دهنده مدیریت مناسب قند خون در طولانی مدت است.
مطالعه دیگر روی 349 فرد مبتلا به دیابت نوع 2 نشان داد کسانی که رژیم کتوژنیک را دنبال می کردند طی یک دوره 2 ساله به طور متوسط ​​26.2 پوند (11.9 کیلوگرم) وزن کم کردند. با توجه به رابطه بین وزن و دیابت نوع 2، این کاهش وزن بسیار کمک کننده است. علاوه بر این، آنها بهبود مدیریت قند خون را نیز  تجربه کردند و استفاده از برخی از داروهای قند خون در میان شرکت کنندگان در طول مطالعه کاهش یافت.

نقش رژیم کتوژنیک در درمان صرع

در صورت عدم موفقیت داروهای ضد صرع، گزینه های درمانی دیگر شامل جراحی صرع، تحریک عصب واگ و رژیم کتوژنیک است.
پزشکان یونان باستان با تغییر در رژیم غذایی بیماران خود، بیماری ها از جمله صرع را درمان می کردند. اولین مطالعه مدرن درباره روزه داری به عنوان درمانی برای صرع در سال ۱۹۱۱ در فرانسه انجام شد. بیست بیمار صرع در سنین مختلف با مصرف رژیم غذایی گیاهی کم کالری، همراه با دوره های ناشتا، “سم زدایی شدند”. دو نفر بسیار سود بردند اما اکثر آنها نتوانستند از محدودیت های اعمال شده پیروی کنند. رژیم غذایی برخلاف داروی آنها، پتاسیم بروماید، که فعالیت ذهنی را کند می کرد، توانایی های ذهنی بیماران را بهبود بخشید.
در همین دوره زمانی، برخی محققان بر روی رژیم های خاص با قابلیت کتون زایی (کتوژنیک) کار می کردند که کاربرد آن ها در مطالعات اولیه، حملات تشنجی را در کودکان مبتلا به صرع کاهش داد. در دهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ که تنها داروهای ضد تشنج در دسترس برومید و فنوباربیتال بود، رژیم کتوژنیک کاربردهای وسیعی پیدا کرد و مورد مطالعه قرار گرفت. به تدریج در دهه های بعد، با ارایه داروهای موثرتر ضد صرع مانند والپروات از کاربرد رژیم کتوژنیک کاسته شد و تنها محدود به موارد مقاوم صرع کودکان مانند صرع لنوکس گاستو یا سندرم دراوت شد.
رژیم کتوژنیک در نیمی از بیمارانی که آن را امتحان می کنند، بیش از 50٪ و در یک سوم بیماران بیش از 90٪ تشنج را کاهش می دهد. سه چهارم كودكانی كه به این رژیم پاسخ می دهند ظرف دو هفته بهبودی را نشان می دهند، اگرچه پزشکان قبل از تایید بی اثر بودن این درمان، حداقل به مدت سه ماه آن را آزمایش می كنند. کودکان مبتلا به صرع مقاوم به احتمال زیاد از رژیم کتوژنیک بیش از اضافه کردن یک داروی ضد تشنج دیگر سود می برند. نوجوانان و بزرگسالان نیز ممکن است از رژیم کتوژنیک بهره مند شوند اگرچه رعایت این رژیم و مداومت بر آن همچنان یک معضل درمانی است.
لذا، رژیم کتوژنیک به عنوان یک درمان کمکی در کودکان و جوانان مبتلا به صرع مقاوم به دارو به کار می رود.
طرفداران رژیم کتوژنیک توصیه می کنند که بعد از عدم موفقیت دو داروی ضد صرع، این رژیم به طور جدی مورد توجه قرار گیرد زیرا احتمال موفقیت اضافه کردن سایر داروها فقط 10٪ است. برای بعضی از بیماری های صرعی و سندرم های ژنتیکی شروع رژیم کتوژنیک حتی زودتر هم توصیه می شود؛ این موارد شامل سندرم دراوت، اسپاسم شیرخواران، صرع میوکلونیک-آستاتیک و توبروز اسکلروز می شود.

عوارض جانبی رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک یک درمان خوش خیم و کاملاً طبیعی محسوب نمی شود و مانند هر روش درمانی دیگری، ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد، اگرچه این موارد معمولاً از عوارض داروهای ضد تشنج یا جراحی کمتر است. عوارض جانبی شایع که به راحتی قابل درمان هستند، شامل یبوست، اسیدوز خفیف و افت قند خون است. استفاده طولانی مدت از رژیم کتوژنیک در کودکان خطر آهسته شدن یا توقف رشد، شکستگی استخوان و سنگ کلیه را افزایش می دهد.
در نوجوانان و بزرگسالان، عوارض جانبی شایع گزارش شده شامل کاهش وزن، یبوست، دیس لیپیدمی (افزایش چربی خون) و در زنان، دیسمنوره (اختلالات قاعدگی) است.