اختلال کمبود توجه-بیش فعالی (ADHD) اختلالی است که از دوران کودکی شروع می شود و علائم بی توجهی، بیش فعالی و رفتارهای تکانشی را در بر می گیرد. این علائم با عملکرد در مدرسه، محل کار و موقعیت های اجتماعی تداخل دارد. ADHD تقریباً در ۵ درصد از کودکان وجود دارد و در پسران شایع تر است. برای اکثر افراد این اختلال تا بزرگسالی ادامه دارد، اگرچه مدیریت دقیق می تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا به ADHD را تا حد زیادی بهبود بخشد. تخمین زده می شود که ۲۵ تا ۵۰ درصد از افراد مبتلا به ADHD مشکلات خواب را تجربه می کنند. پزشکان کم کم به اهمیت درمان اختلالات خواب در کودکان بیش فعال و تأثیری که می‌تواند بر علائم ADHD و کیفیت زندگی این افراد و خانواده‌هایشان داشته باشد، پی برده اند.
اختلال نقص توجه-بیش فعالی چه ارتباطی با اختلالات خواب دارد؟
با شروع دوران بلوغ، برخی افراد مبتلا به ADHD زمان خواب کوتاه تری را تجربه می کنند، مشکل در به خواب رفتن و در خواب ماندن پیدا می کنند و خطر ابتلا به بیماری های خواب را در آن ها افزایش می یابد. کابوس شبانه نیز در کودکان مبتلا به ADHD، به ویژه آنهایی که بی خوابی دارند، شایع است. مشکلات خواب در ADHD با افزایش سن افزایش می یابد، اگرچه مشکلات خواب در اوایل کودکی یک عامل خطر برای بروز علائم ADHD در آینده است.
حتی بیمارانی که به ندرت در طول روز بیش فعال هستند ممکن است شب هنگام، دچار هجوم افکار و انرژی بیش از حد شوند که خواب را مختل می کند. برای برخی دیگر، شب فرصتی مناسب برای تمرکز کردن بر روی یک پروژه کاری یا تحصیلی است، زیرا عوامل حواس پرتی کمتر می شوند؛ متأسفانه، این کار خوابیدن را دشوار می کند و می تواند منجر به اختلال در برنامه خواب و بیداری شود. با گذشت زمان، این اختلال منجر به ایجاد اضطراب بی خوابی در فرد می شود که همچون یک چرخه معیوب، بی خوابی را بدتر می کند.
بسیاری از افراد مبتلا به ADHD به دلیل خواب شبانه بی کیفیت، صبح ها به سختی بیدار می شوند و در طول روز دچار خواب آلودگی هستند.
به نظر می رسد مشکلات خواب در کودکان بیش فعال بسته به نوع آن متفاوت باشد. افرادی که عمدتاً علائم بی توجهی دارند بیشتر احتمال دارد که دیروقت به رختخواب بروند، در حالی که بیمارانی که علائم بیش فعالی- تکانشی در آنها غالب است، بیشتر از بی خوابی (insomnia) رنج می برند. افرادی که هم دارای بیش فعالی- تکانشگری و هم نقص توجه هستند، هم کیفیت خواب ضعیفی دارند و هم زمان خوابشان دیرتر است.
بسیاری از علائم ADHD مشابه علائم کمبود خواب است. از جمله مشکلات خواب ADHD بزرگسالان شامل فراموشی و مشکل در تمرکز است. در کودکان، خستگی ممکن است به صورت بیش فعالی و رفتارهای تکانشی ظاهر شود. گاهی اوقات تشخیص اینکه این مشکلات ناشی از ADHD است یا کمبود خواب ، دشوار است. لذا، تشخیص دقیق دشوار است و ممکن است اختلالات خواب در این افراد ناشناخته بماند. بنابراین، توصیه می شود قبل از تجویز دارو برای ADHD، بیماران از نظر مشکلات خواب بررسی شوند.
مشکلات خواب ADHD ممکن است ناشی از اختلال در برانگیختگی، هوشیاری و عملکرد مدارهای تنظیمی مغز این افراد باشد. سایر محققان بر این باورند که مشکلات خواب ADHD را می توان در ریتم شبانه روزی تاخیری و ترشح دیرتر ملاتونین ردیابی کرد. علیرغم شباهت‌های بین برخی اختلالات خواب و علائم ADHD، تحقیقات نتوانسته است یک اختلال ثابت خواب را در افراد مبتلا به ADHD تعیین کنند.
در برخی از این افراد تجویز داروهای محرک برای کم توجهی-بیش فعالی، خواب را تسهیل می کند. با این حال، برای بسیاری دیگر، خود داروهای محرک موجب مشکلات متعدد خواب می شود. اختلالات همزمان مانند اضطراب، افسردگی یا سوء مصرف مواد و همچنین بهداشت نامناسب خواب نیز احتمالاً در بروز مشکلات خواب این افراد نقش دارند.
اختلالات خواب در افراد بیش فعال چه عواقبی در پی دارد؟
اگرچه تحقیقات کمی در مورد ADHD همراه با اختلالات خواب وجود دارد، کودکان و بزرگسالان بیش فعالی که اختلال خواب دارند اغلب علائم شدید تر و کیفیت زندگی پایین تری دارند. این افراد همچنین بیشتر دچار افسردگی، اضطراب، بیش فعالی، بی توجهی، مشکل در پردازش اطلاعات و افزایش وزن می شوند. در دراز مدت، محرومیت مزمن از خواب، افراد را در برابر مشکلات جسمانی آسیب پذیر می کند.
خواب آلودگی در طول روز می تواند اثرات جدی بر عملکرد تحصیلی و کار فرد داشته باشد. حملات ناگهانی خواب آلودگی هنگام رانندگی یا انجام سایر فعالیت هایی که نیاز به تمرکز دارند نیز ممکن است خطرناک باشد. خوب نخوابیدن در شب می تواند باعث احساس خستگی در روز شود. افراد مبتلا به کم خوابی مرتبط با ADHD ممکن است احساس بد خلقی، تحریک پذیری، بی قراری یا خستگی داشته باشند که گاهی اوقات، این علائم با یک اختلال خلقی اشتباه می شود.
این مشکلات بر خانواده ها و مراقبان افراد بیش فعال نیز تأثیر می گذارد. تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مراقبان کودکان مبتلا به ADHD بیشتر در معرض مشکلات خواب، افسردگی، اضطراب و استرس هستند و ممکن است دیرتر سر کار حاضر شوند.
چه اختلالات خوابی در افراد بیش فعال شایع تر است؟
علاوه بر بی خوابی، افراد مبتلا به ADHD بیش از سایرین، دچار انواع اختلالات خواب می شوند. همانطور که ذکر شد، بین علائم ADHD و این اختلالات خواب همپوشانی وجود دارد و لذا، ممکن است اختلالات خواب تشخیص داده نشوند. به ویژه در کودکان، که در انتقال احساسات خود مشکل دارند احتمال تشخیص نادرست بیشتر است. گاهی در کودکان به اشتباه تشخیص ADHD داده می شود در حالی که در واقع مشکل اصلی، اختلال خواب است (یا هر دو اختلال، همزمان وجود دارند).
اختلالات خواب شایع در افراد مبتلا به ADHD عبارتند از:
اختلال خواب ریتم شبانه روزی
اکثر افراد مبتلا به ADHD، به ویژه نوجوانان، در هنگام عصر هوشیارتر هستند. این امر موجب می شود انجام تعهدات کاری یا تحصیلی در ابتدای روز دشوار شود. کوچکتر بودن غده صنوبری، اختلال در ژن های دخیل در کارکرد ساعت بدن و ترشح تاخیری ملاتونین ممکن است در بروز اختلال ریتم شبانه روزی در افراد بیش فعال نقش داشته باشند. مصرف هدفمند مکمل های ملاتونین یا استفاده از نور درمانی ممکن است به تنظیم برنامه خواب این افراد کمک کند.
اختلالات تنفس در خواب
اختلال تنفس در خواب، از جمله خروپف و آپنه خواب، تا یک سوم از بیماران مبتلا به ADHD را درگیر می کند. این اختلالات منجر به خواب بی کیفیت و خواب آلودگی در طول روز می شوند و اغلب علائم مشابه بیش فعالی و نقص توجه ایجاد می کنند. درمان اختلالات تنفس خواب ممکن است نیاز به محرک ها را در کودکان مشکوک به ADHD کاهش دهد. مطالعات نشان می‌دهند که برداشتن لوزه‌ها می تواند به بهبود علایم ADHD و آپنه خواب در کودکان کمک کند، در حالی که دستگاه های CPAP انتخاب بهتری برای بزرگسالان هستند.
سندرم پاهای بی قرار
افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار (RLS) احساس گزگزی در پاها دارند که خوابیدن را دشوار می کند. سندرم پای بیقرار (یا انواع دیگر اختلالات دوره ای حرکت اندام) ممکن است در ۵۰ درصد از افراد مبتلا به ADHD رخ دهد. محققان معتقدند پای بی قرار ناشی از کمبود آهن و دوپامین است که در بروز ADHD نیز نقش دارد. سندرم پای بی قرار را می توان با مکمل های آهن یا داروهای دوپامینرژیک درمان کرد.
نارکولپسی
افراد مبتلا به نارکولپسی در طول روز حملات مقاومت ناپذیر خواب را تجربه می کنند و ممکن است در خواب آرام شب نیز مشکل داشته باشند. بزرگسالان مبتلا به نارکولپسی دو برابر بیشتر از کودکان به ADHD مبتلا می شوند. اگرچه ارتباط بین این دو مشخص نیست، محققان معتقدند که خواب آلودگی ناشی از نارکولپسی ممکن است علائم ADHD را تحریک کند. نارکولپسی معمولا با دارو درمان می شود.
درمان اختلالات خواب گام مهمی در جهت بهبود خواب افراد مبتلا به بیش فعالی است. پزشک اغلب یک مطالعه خواب انجام می دهد تا هرگونه اختلال ثانویه خواب را که ممکن است در همراهی با ADHD باشد، تشخیص دهد.
راهکارهایی برای بهبود خواب در کودکان و بزرگسالان بیش فعال
متخصصان محتاطانه معتقدند که مداخلاتی برای بهبود خواب نه تنها کیفیت خواب، بلکه علائم ADHD را بهبود می بخشد. در واقع، مطالعات اولیه نشان داده اند که مداخلات رفتاری خواب در این افراد موجب بهبود خواب، علائم ADHD، کیفیت زندگی، عملکرد روزانه، رفتار و حافظه می شود.
برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به ADHD، یک برنامه ثابت خواب و پیروی از اصول بهداشت خواب سالم می تواند بسیار کمک کننده باشد. سعی کنید تغییرات را تدریجی ایجاد کنید و با آزمون و خطا، راهکارهایی که به شما کمک می کند را پیدا کنید. برخی از نکات کاربردی عبارتند از:
- از چند ساعت قبل از خواب، غذاهای پر کربوهیدرات، کافئین و الکل مصرف نکنید.
- از یک ساعت قبل از خواب، دستگاه موبایل یا تبلت را کنار بگذارید.
- شب هنگام، از انجام فعالیت‌ها و پروژه‌های تحریک کننده که نیاز به تمرکز زیاد دارند، اجتناب کنید.
- از تختخواب فقط برای خوابیدن استفاده کنید و کارهای روزمره را بر روی تخت انجام ندهید.
- در طول روز ورزش کنید و خود را در معرض نور کافی قرار دهید.
- یک برنامه روتین قبل از خواب داشته باشید که از آن لذت ببرید، مانند خواندن کتاب مورد علاقه یا دوش آب گرم.
- اتاق خواب را تاریک، خنک و ساکت نگه دارید.
- در یک ساعت ثابت به رختخواب بروید و صبح ها در ساعت معینی بیدار شوید، حتی در روز های تعطیل.
- افراد مبتلا به بیش فعالی اغلب صبح ها برای زود بیدار شدن مشکل دارند. برای زود برخاستن از رختخواب، می توان از نور درمانی استفاده کرد یا یک برنامه لذت بخش، مانند ورزش یا یک صبحانه خوب ترتیب داد.
توصیه می شود از یک برنامه مبتنی بر پاداش برای مشکلات خواب در کودکان خردسال بیش فعال استفاده کنید. در افراد بزرگسال استفاده از تکنیک های آرامش بخشی مانند تنفس کنترل شده یا تصویرسازی ذهنی می تواند به کاهش استرس زمان خواب و درمان بیخوابی کمک کند.
تجویز داروی خواب اغلب برای افراد مبتلا به ADHD مناسب نیست اما می‌توانید با پزشک خود در مورد افزودن مکمل ها یا اصلاح برنامه دارویی خود برای کمک به بهبود خواب مشورت کنید. مصرف داروهای محرک در ابتدای روز و اجتناب از آن ها از بعد از ظهر می تواند علاوه بر افزایش هشیاری و تمرکز، از بر هم خوردن خواب شبانه جلوگیری کند. در نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به مشکلات خواب ممکن است درمان شناختی رفتاری (CBT) برای بی خوابی مفید واقع شود.
