تخمین زده می شود که افراد مبتلا به بیماری آلزایمر در مقایسه با جمعیت عمومی، دو تا شش برابر بیشتر در معرض خطر تشنج باشند. در طول بیماری، از 10 تا 26 درصد بیماران آلزایمر دچار تشنج خواهند شد. اگرچه مکانیسم دقیق بروز تشنج در این بیماران مشخص نیست، ویژگی های خاصی وجود دارد که می تواند فرد را در معرض خطر بیشتری برای تشنج قرار دهد.
علایم و نشانه های تشنج در بیماران مبتلا به آلزایمر
تشنج یک اختلال الکتریکی ناگهانی و کنترل نشده در مغز است. در حالی که تشنج اغلب معادل بروز حمله افت هشیاری، انحراف چشم ها و حرکات شدید اندام ها در نظر گرفته می شود، تشنج گاهی اوقات می تواند با علائم خفیف مانند تغییر در رفتار، احساسات یا سطح هوشیاری بروز کند.
دو نوع متداول تشنج در افراد مبتلا به آلزایمر دیده می شود:
- تشنج کانونی با افت هشیاری که به مواردی اطلاق می شود که فرد در آن آگاهی خود را از محیط اطراف از دست می دهد و رفتارهای ناخودآگاه مانند باز و بسته کردن بی هدف انگشتان، ملچ ملوچ کردن، ور رفتن با لباس ها یا سرگردانی از خود بروز می دهد.
- تشنج تونیک-کلونیک ژنرالیزه که با حرکات شدید تمام بدن مشخص می شود و اغلب با از دست دادن ناگهانی هوشیاری و کنترل مثانه همراه است.
علل تشنج در بیماران مبتلا به آلزایمر
بیماری آلزایمر رایج ترین شکل زوال عقل (دمانس) است که نزدیک به 50 میلیون نفر را در جهان به آن مبتلا هستند. آلزایمر باعث پسرفت تدریجی و برگشت ناپذیر عملکرد شناختی می شود که با از دست دادن حافظه و کاهش تدریجی توانایی تفکر و تحلیل همراه است. این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می شود و اعتقاد بر این است که از 4 تا 12 درصد افراد بالای 65 سال را درگیر می کند.
بیماری آلزایمر ناشی از تجمع تدریجی پروتئینی موسوم به “بتا آمیلوئید” در مغز است. وقتی این مولکولهای پروتئینی شروع به چسبیدن به یکدیگر می کنند، ضایعاتی (پلاک) ایجاد می کنند که مسیرهای عصبی مرتبط با عملکرد شناختی و حرکتی را قطع می کنند. بتا آمیلوئید در واقع قطعه ای از یک ترکیب بزرگتر است که به عنوان پروتئین پیش ساز آمیلوئید (APP) شناخته می شود. با تجزیه APP، محصولات جانبی خاصی در مغز آزاد می شوند که می توانند مسیرهای عصبی را بیش از حد تحریک کنند و بار مضاعفی بر آن تحمیل می کنند. با پیشرفت بیماری، تجمع این محصولات جانبی باعث فعالیت الکتریکی غیرطبیعی سلول های عصبی و ایجاد تشنج می شود.
در واقع، اگرچه منطقی به نظر می رسد که تشنج در اثر تخریب و تحلیل سلول های مغز ایجاد شود، شواهد موجود نشان می دهد که تشنج بیشتر مربوط به خود بتا آمیلوئید است.
عوامل خطرساز تشنج در بیماران مبتلا به آلزایمر
فراتر از علل بیوشیمیایی تشنج مربوط به آلزایمر، عوامل دیگری نیز وجود دارد که می تواند فرد را در معرض خطر بیشتری قرار دهد. مانند:
شروع آلزایمر در سنین پایین تر با افزایش احتمال تشنج همراه است، اگرچه خود تشنج معمولا در مراحل پیشرفته بروز می کند.
جهش ژن های presenilin 1 (PSEN1) و presenilin 2 (PSEN2) با تولید بیش از حد APP در ارتباط است. این جهش های ژنتیکی از به ارث می رسند و طبق تحقیقات مرکز پزشکی دانشگاه کلمبیا می تواند به ترتیب 58 و 30 درصد خطر تشنج را افزایش دهند.
شدت تشنج نیز به نظر با پیشرفته تر بودن بیماری آلزایمر مرتبط است. لذا، بیمارانی که در مراکز مراقبت نگهداری می شوند بیشتر در معرض تشنج هستند (گرچه ممکن است علت این باشد که در این مراکز بیشتر از خانه، تشنج تشخیص داده می شود).
تشخیص تشنج در بیماران مبتلا به آلزایمر
همه افراد مبتلا به بیماری آلزایمر تشنج را تجربه نخواهند کرد. در همه بیمارانی هم که تشنج می کنند تشخیص آسان نیست، زیرا برخی رفتارهایی که بیمار در حین تشنج بروز می دهد می تواند علایم خود بیماری را تقلید کند، به ویژه زمانی که تشنج از نوع کانونی باشد. لذا، در موارد مشکوک لازم است بیمار توسط یک متخصص صرع ویزیت شود.
نوار مغز و سایر ابزارهای تشخیصی
تشخیص دقیق تشنج منوط به اخذ شرح حال دقیق از بیمار (در صورت امکان) و اطرافیان است اما می توان از ابزارهای تشخیصی نیز جهت تایید استفاده کرد.
می توان از الکتروانسفالوگرام (نوار مغزی) برای تأیید فعالیت تشنجی استفاده کرد اما این روش محدودیت های خود را دارد. نوار مغز فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می کند و در نتیجه، تنها در صورت بروز ناهنجاری در طول آزمایش به طور قطعی می تواند تشنج را تشخیص دهد. در واقع، تنها بین 3 تا 10 درصد از تشنج های مربوط به آلزایمر فقط با نوار مغزی تشخیص داده می شوند.
با این اوصاف، نوار مغزی روتین اغلب می تواند تا 24 تا 48 ساعت پس از بروز تشنج، فعالیت الكتریكی غیرطبیعی (امواج صرعی) را تشخیص دهد. در صورت مشكوك بودن، پزشك حتی ممكن است مانیتورینگ طولانی مدت مغزی (LTM) درخواست کند تا شانس ثبت امواج صرعی را افزایش دهد.
سایر روش های تشخیصی مانند تصویربرداری مغزی (مانند CT یا MRI) عمدتا تغییرات مغزی مرتبط با دمانس را نشان می دهند (مانند کوچک شدن قشر مغز) اما نشان نمی دهند که این تغییرات موجب تشنج می شوند یا خیر. در مورد تست های ژنتیکی هم این محدودیت وجود دارد.
تشخیص افتراقی
برخی فرم های تشنج، مانند تشنج های کانونی با افت هشیاری ممکن است به عنوان علامتی شناختی از مراحل پیشرفته بیماری آلزایمر در نظر گرفته شود و تشخیص داده نشود. در این فرم از تشنج های کانونی ممکن است فرد برای مدتی دچار فراموشی و سرگردانی شود. اخذ شرح حال دقیق، معاینه بالینی، ثبت نوار مغزی و سایر تکنیک های تشخیصی می تواند به افتراق “سرگردانی” ناشی از آلزایمر از “سرگردانی” صرعی کمک کند.
از آنجا که صرع می تواند مستقل از آلزایمر و بی ارتباط با آن رخ دهد، پزشک ممکن است سایر علل تشنج در افراد مسن را بررسی کند، از جمله:
- سکته مغزی
- مننژیت یا انسفالیت
- تومور مغزی
- آپنه خواب و سایر اختلالات خواب
- بیماری های ارگان های داخلی
درمان تشنج در بیماران مبتلا به آلزایمر
درمان تشنج ناشی از آلزایمر معمولاً شامل استفاده از داروهای ضد تشنج مانند دپاکین (اسید والپروئیک)، نورونتین (گاباپنتین) و لامیکتال (لاموتریژین) است. حتی برخی شواهد نشان می دهد که داروی ضد تشنج لوتیراستام، که برای درمان صرع تأیید شده است، می تواند به بازگشت بخشی از حافظه از دست رفته در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر کمک کند.
از داروهای ضد تشنج دیگر باید با احتیاط استفاده شود زیرا ممکن است علائم زوال عقل را تشدید کند. این داروها شامل فنی توئین است که می تواند حافظه و سرعت ذهنی را مختل کند؛ تیاگابین، که می تواند حافظه کلامی را تحت تأثیر قرار دهد و توپیرامات که در 40 درصد مصرف کنندگان، اختلال حافظه و کلام قابل توجهی ایجاد می کند. حتی تگرتول (کاربامازپین) که به عنوان یک داروی اصلی برای درمان صرع در نظر گرفته می شود، با کاهش سرعت تجزیه و تحلیل ذهنی همراه است.
جراحی صرع در افراد مبتلا به آلزایمر معمولا کاربردی ندارد زیرا تشنج بدلیل تولید بیش از حد APP، و نه آسیب مغزی، رخ می دهد.
جمع بندی
از آنجا که تشنج در افراد مبتلا به آلزایمر اغلب “غیر آشکار” است، اگر حتی به بروز آن در بیمارتان مشکوک هستید، حتما با پزشک خود مشورت کنید. شواهد فزاینده ای وجود دارد که نشان می دهد صرع در جمعیت بیماران آلزایمر، به ویژه در افراد مسن تر و در مراحل پیشرفته تر، تشخیص داده نمی شود.
نکات زیر باید شما را مشکوک کند:
- نوسانات در رفتار یا وضعیت ذهنی که اغلب به صورت ناگهانی رخ دهند
- بی اختیاری ادرار گهگاه (نه دایمی) به ویژه در خواب
- علائم ناگهانی اما خفیفی مانند انفباضات ظریف صورت یا پرش مکرر پلک
با شناسایی زودرس صرع، ممکن است بتوان تشنج ها را کنترل کرد و برخی از نوسانات رفتاری و شناختی بیماری آلزایمر را کاهش داد.
