اکلامپسی (تشنج به دنبال افزایش فشارخون حاملگی)

اکلامپسی، بروز تشنج در یک خانم باردار مبتلا به پره اکلامپسی است. پره اکلامپسی نوعی اختلال در بارداری است که در آن فشار خون بالا به همراه دفع مقادیر زیاد پروتئین در ادرار و اختلال عملکرد اعضای دیگر بدن رخ می دهد. بروز تشنج ممکن است قبل، حین یا بعد از زایمان باشد. تشنج عموماً از نوع تونیک-کلونیک ژنرالیزه است که اغلب حدود یک دقیقه طول می کشد و پس از آن یک دوره کوتاه گیجی یا کاهش هوشیاری رخ خواهد داد. عوارض اکلامپسی شامل پنومونی آسپیراسیون (عفونت ریه ناشی از برگشت محتویات معده به ریه)، خونریزی و ادم مغزی، نارسایی کلیه، ادم ریوی (تجمع مایع در شش ها)، لخته شدن خون، سقط جنین و ایست قلبی است. پره اکلامپسی و اکلامپسی در زیر گروه “اختلالات پرفشاری خون در بارداری” قرار می گیرند.

علایم و نشانه های اکلامپسی

اکلامپسی نوعی اختلال در بارداری است که با بروز تشنج در زمینه پره اکلامپسی مشخص می شود. زمانی تشخیص پره اکلامپسی برای یک خانم باردار مطرح می شود که اندازه گیری مکرر فشار خون بیشتر یا برابر با 140/90 میلی متر جیوه باشد و علاوه بر این، علائم اختلال در عملکرد سایر ارگان های بدن از جمله: پروتئینوریا (دفع پروتئین از ادرار)، ترومبوسیتوپنی (افت تعداد پلاکت)، نارسایی کلیه، اختلال در عملکرد کبد، ادم ریوی، علایم درگیری مغزی یا درد شکمی وجود داشته باشد‌.

به طور معمول، خانم باردار قبل از شروع تشنج دچار فشار خون بالا و پروتئینوری می شود. در واقع، بیمار ممکن است قبل از بروز تشنج یک یا چند علامت زیر را داشته باشد:

• سردردهای مداوم
• تاری دید
• فوتوفوبیا (نور شدید باعث ناراحتی چشم می شود) 
• درد شکم (ناحیه اطراف ناف و / یا در ربع فوقانی سمت راست شکم) 
• تغییر وضعیت هوشیاری (گیجی)

البته، به ندرت ممکن است تشنج بدون علامت هشدار دهنده قبلی رخ دهد.

تشنج های اکلامپسی معمولا در دوره قبل از زایمان رخ می دهد اما ممکن است در حول و حوش زایمان نیز اتفاق بیفتد. اگر تشنج پس از زایمان ایجاد شود، به احتمال زیاد در ۴۸ ساعت اول پس از زایمان رخ می دهد. با این حال، تشنج های دیررس ممکن است تا ۴ هفته پس از زایمان نیز رخ دهد.
بروز اکلامپسی، مادر و جنین را در معرض عوارض مختلفی قرار می دهد. جنین ممکن است دچار کندی رشد در رحم شود و با وزن پایین به دنیا آید. اکلامپسی ممکن است باعث بروز مشکلاتی در جفت شود. جفت ممکن است خونریزی کند یا از دیواره رحم جدا شود که می تواند برای جنین خطرناک باشد.
همچنین ممکن است نارسایی جفتی رخ دهد، حالتی که جفت نتواند اکسیژن و مواد مغذی کافی را به جنین برساند و از رشد مناسب آن پشتیبانی کند. در حین تشنج، ممکن است ضربان قلب جنین کندتر از حد نرمال شود و دیسترس جنینی رخ دهد.
اگر سلامتی جنین یا مادر در خطر باشد، درمان قطعی اکلامپسی ختم حاملگی و زایمان کودک است. به خصوص اگر افت ضربان قلب جنین بعد از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه احیا برطرف نشود ممکن است ختم بارداری با سزارین ضروری باشد.
در مادر، به دنبال اکلامپسی ممکن است تغییرات بینایی رخ دهد و این تغییرات می تواند شامل تاری دید، کوری یک طرفه (موقتی یا پایدار) یا کوری کورتیکال باشد که بر بینایی هر دو چشم تاثیر می گذارد.
احتمال بروز عوارض بالقوه در ریه ها نیز وجود دارد. در فرآیندی که به نام ادم ریوی شناخته می شود، ممکن است مایع به آرامی در ریه ها جمع شود. از سوی دیگر، در حین تشنج ممکن است محتویات معده وارد ریه ها شود و عفونت (پنومونی) رخ دهد. در برخی موارد شدید اکلامپسی، مادر ممکن است دچار ضعف و بی حالی یا حتی کما شود. اینها ممکن است نشانه هایی از تورم بافت مغز (ادم مغزی) یا خونریزی داخل مغزی باشد.

عوامل خطر اکلامپسی

اکلامپسی، مانند پره اکلامپسی، معمولاً در اولین بارداری اتفاق می افتد. زنانی که قبل از بارداری، فشار خون بالا دارند بیشتر در معرض خطر پره اکلامپسی/اکلامپسی هستند. علاوه بر این، زنان مبتلا به سایر بیماری های عروقی (مانند دیابت یا نفروپاتی) یا بیماری های ترومبوفیلیک مانند سندرم آنتی فسفولیپید در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پره اکلامپسی/اکلامپسی هستند. داشتن جفت بزرگ (مثلاً در چندقلویی) نیز زنان را مستعد ابتلا به بیماری اکلامپسی می کند.
علاوه بر این، استعداد ژنتیکی نیز مطرح است: ابتلای مادر یا خواهر ریسک بروز اکلامپسی در فرد را افزایش می دهد. به علاوه، ابتلا به پره اکلامپسی/اکلامپسی، شانس بروز اکلامپسی در حاملگی های بعدی را افزایش می دهد.

مکانیسم بروز اکلامپسی

اکلامپسی فرمی از انسفالوپاتی هیپرتانسیو (اختلال عملکرد مغز ناشی از پرفشاری خون) است: مقاومت عروق مغز کاهش می یابد که منجر به افزایش جریان خون در مغز، ادم مغزی و تشنج ناشی از آن می شود. تشنج اکلامپسی معمولاً آسیب مزمن مغزی ایجاد نمی کند مگر اینکه خونریزی داخل جمجمه رخ دهد.

تشخیص اکلامپسی

اگر برای یک خانم باردار در حاملگی فعلی تشخیص پره اکلامپسی داده شده باشد و سپس دچار تشنج شود، می توان بدون انجام اقدامات بیشتر، “تشخیص بالینی” اکلامپسی را مطرح کرد. در غیر این صورت، ارزیابی تشخیصی بیشتر برای تایید پره اکلامپسی (در بالا اشاره شده) و رد سایر تشخیص های افتراقی تشنج (تومور مغزی، عوارض دارویی، ضربه به سر…‌‌) باید انجام شود.

درمان اکلامپسی

چهار هدف درمان بیماران اکلامپسی، کنترل حمله تشنج و پیشگیری از تشنجات بیشتر، کنترل فشار خون بالا، زایمان هرچه سریعتر کودک و پایش دقیق بیمار از جهت بروز نارسایی ارگان های بدن است.
برای کنترل و پیشگیری از تشنجات از “منیزیوم سولفات” استفاده می شود که از اواسط قرن بیستم به عنوان داروی ضد تشنج در اکلامپسی کاربرد دارد. با تجویز وریدی، شروع اثر ضد تشنج سریع است و حدود 30 دقیقه باقی می ماند. به دنبال تجویز عضلانی، شروع اثر حدود یک ساعت است و ممکن است سه تا چهار ساعت اثر ضد تشنج دارو باقی بماند. البته حتی با سطح سرمی مناسب منیزیم، ممکن است تشنج های مکرر  رخ دهد که در این موارد دوزهای بیشتری از منیزیم سولفات (با مانیتورینگ تنفس و قلب) یا اضافه کردن سایر داروهای ضد صرع (مانند فنی توئین) لازم است.
در کنار کنترل تشنج ها و پرفشاری خون، بیمار باید در اولین فرصت آماده زایمان شود. در واقع، ختم حاملگی درمان قطعی اکلامپسی است. شواهد کافی به نفع یک روش خاص برای ختم حاملگی (طبیعی یا سزارین) وجود ندارد و انتخاب روش ختم حاملگی به شرایط مادر و جنین بستگی دارد.

پیشگیری از اکلامپسی

تشخیص و درمان به موقع پره اکلامپسی برای کاهش خطر بروز اکلامپسی بسیار مهم است.  توصیه این است که به طور منظم فشار خون را در طول بارداری پایش کرد. به طور کلی، درمان مناسب زنان مبتلا به پره اکلامپسی  شامل استفاده از سولفات منیزیم برای جلوگیری از تشنج های اکلامپسی است. برخی مطالعات نشان داده اند که آسپرین با دوز پایین خطر پره اکلامپسی را در زنان باردار کاهش می دهد، به ویژه هنگامی که مصرف در اواخر سه ماهه اول آغاز شود.

پیش آگهی

احتمال تکرار اکلامپسی در حاملگی های بعدی ۲ درصد است. با پایش دقیق مادر در حاملگی های بعدی و درمان مناسب پره اکلامپسی این خطر کمتر می شود. مطالعات نشان داده اند که هم بیماران مبتلا به پره اکلامپسی و هم اکلامپسی در آینده در خطر بالاتری جهت ابتلا به بیماری های قلبی عروقی، بیماری های عروق مغزی و دیابت قرار دارند. به طور متوسط ۲۴ درصد این بیماران مبتلا به پرفشاری خون مزمن خواهند شد.
زنان مبتلا به اکلامپسی خطر بالاتری برای دچار شدن به تشنج در آینده (تشنج در غیر زمان بارداری) دارند اما این ریسک بسیار اندک است.