خطر بروز بیماری ام اس پس از ابتلا به کرونا

از دو سال قبل با آغاز پاندمی ویروس کرونا، طبق آمار رسمی چند صد میلیون نفر در سراسر جهان به این ویروس مبتلا شده اند. پزشکان ازهمان ابتدا دریافتند که عفونت کووید چیزی فراتر از یک عفونت تنفسی است و در موارد شدید با درگیری سایر ارگانها از جمله تظاهرات نورولوژیک (عصبی) همراه است. درگیری عصبی در این بیماران شامل طیف وسیعی از علایم از مه مغزی (brain fog) و از دست دادن حس بویایی تا عوارض شدیدی مانند ایجاد لخته در عروق و سکته مغزی می باشد که گاه منجر به مرگ مبتلایان می شود.

تجربیات پاندمی های ویروسی قبلی نشان می دهد که برخی بیماران تا مدت ها بعد از ابتلا ممکن است به عوارض و علایمی دچار شوند که بر کیفیت زندگی آنها اثر گذارد. داده های موجود نشان می دهد در پاندمی های اخیر نیز برخی از مبتلایان (حتی آنها که به فرم خفیف عفونت دچار شدند) تا ماهها پس از بهبود عفونت تنفسی، علایم آزاردهنده جسمی و روانی را تجربه می کنند.

نگرانی که در جامعه پزشکی ایجاد شده اینست که عفونت ویروسی کرونا منجر به فعال شدن پروسه های تحلیل برنده (دژنراتیو) و خودایمنی در سیستم اعصاب مرکزی شده و در نتیجه، بیماری هایی نظیر زوال عقل یا بیماری های التهابی-خودایمنی مغزی در افراد مبتلا شده بروز کند.

به طور مثال، یافته های یک مطالعه اخیر نشان داده است که در بیماران مبتلا به کووید شدید، بیومارکرهای خونی آسیب مغزی مشابه آنچه در بیماری آلزایمر دیده می شود، بروز می کند که در برخی موارد سطح این نشانگرها از میزان آن در بیماران زوال عقل بالاتر است.

سوال اینست که آیا بازماندگان از عفونت کرونا در آینده در خطر ابتلا به بیماری ام اس قرار دارند؟ پاسخ کوتاه اینست که بر اساس شواهد فعلی، خیر؛ اگرچه گزارشات موردی از بروز یا عود بیماری ام اس پس از عفونت کرونا منتشر شده است.

مولتیپل اسکلروز (ام اس) یک اختلال سیستم عصبی مرکزی با واسطه ایمنی است و یکی از شایع ترین علل ناتوانی در افراد جوان محسوب می شود. ام اس با دمیلیناسیون و دژنراسیون رشته های عصبی (آکسون) مشخص می شود که منجر به آسیب پیشرونده در مغز و نخاع و بروز ناتوانی های حرکتی و شناختی می شود. علت بروز بیماری ام اس به طور گسترده از طریق ایمونوبیولوژی، ژنتیک و اپیدمیولوژی مورد بررسی قرار گرفته است. فرضیه خودایمنی که به معنای فعال شدن غیرطبیعی سیستم عصبی و واکنش آن علیه سلول های خودی است، در آسیب شناسی به عنوان سازوکار اصلی این بیماری در نظر گرفته می شود. شواهدی وجود دارد که عفونت های ویروسی در فعال شدن واکنش های خودایمنی و بروز ام اس نقش دارند، بویژه یک مطالعه اخیر ویروس “اپشتن بار” را به عنوان متهم اصلی بروز بیماری ام اس مطرح کرده است. از سوی دیگر، عود بیماری ام اس که با بدتر شدن علائم قبلی یا بروز علائم جدید مشخص می شود که بیش از 24 ساعت طول می کشد، می تواند ناشی از عفونت های سیستمیک، به ویژه عفونت دستگاه تنفسی یا آنفولانزا باشد.

اگرچه به طور کامل مشخص نیست که آیا عفونت های ویروسی ممکن است به طور مستقیم یا به طور غیرمستقیم با بروز یا تشدید بیماری های نورواوژیک مانند ام اس مرتبط باشند، شواهد موجود نشان می دهد که یک ارتباط قوی بین عفونت های ویروسی و اختلالاتی مانند ام اس، صرع، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر و سندرم گیلن باره وجود دارد.

لذا، با توجه به این ارتباط شناخته شده بین ویروس ها و بیماری ام اس، کماکان این نگرانی در میان برخی متخصصان وجود دارد که پاندمی کرونا موجب افزایش تعداد بیماران ام اس یا تشدید علایم بیماران شود، بویژه که گزارش های پراکنده ای توسط برخی پزشکان از بروز یا عود بیماری ام اس پس از ابتلای فرد به عفونت کووید گزارش شده است. موارد گزارش شده نمونه هایی از شروع یا عود ام اس پس از عفونت هستند. این موارد تایید کننده مشاهدات متعدد قبلی است که ارتباط بین عفونت های ویروسی و شروع یا عود بیماری های دمیلینه کننده را نشان می دهند. در سراسر جهان، مطالعات متعددی به منظور بررسی پایه های پاتولوژیک اختلالات عصبی مرتبط با عفونت های ویروسی انجام شده است.

به نظر نمی رسد بروز دمیلیناسیون در نتیجه عفونت مستقیم با ویروس ایجاد شود، بلکه توسط لنفوسیت های T فعال شده که مسئول آسیب هستند، از طریق فعال شدن میکروگلیا و واسطه های التهابی رخ می دهد. مکانیسم پیشنهادی که از طریق آن، ویروس‌ به سیستم اعصاب مرکزی راه می یابد از طریق خون یا مسیرهای نوروژنیک است. بعلاوه، فرض بر این است که ویروس می تواند به صورت موضعی از طریق صفحه کریبیفرم استخوان اتموئید نیز به مغز دسترسی یابد، جایی که احتمالا علائم بویایی هم ایجاد می کند.

البته بر اساس تعداد انگشت شمار از بروز ام اس پس از ابتلا به کرونا نمی توان گفت که عفونت کووید می تواند سبب ساز بیماری ام اس باشد و قطعا مطالعات و شواهد بیشتری مورد نیاز است.

از سوی دیگر، گاهی بیماران تا ماه ها پس از بهبودی از عفونت کرونا، علایمی از ضعف، خستگی و بیحسی اندام ها تجربه می کنند که ممکن است با بیماری ام اس اشتباه شود؛ به این حالت، “کووید طولانی مدت” (long Covid) می گویند.

کووید طولانی مدت معمولاً به این معنی است که فرد به مدت 12 هفته یا بیشتر علائم جدید یا مداوم مرتبط با کووید داشته باشد. پزشکان به این حالت “سندرم پس از کووید-19” می گویند.

برخی از علائم شایع کووید طولانی مدت ممکن است در ام اس نیز دیده شود، از جمله:

• خستگی
• سرگیجه
• گزگز و بی حسی
• تغییر در حافظه یا تفکر
• اضطراب
• افسردگی
• کووید طولانی مدت همچنین می تواند باعث تنگی نفس، تپش قلب و درد مفاصل شود.

این علایم در برخی مبتلایان این نگرانی را ایجاد می کند که به ام اس مبتلا شده اند. اگر پس از عفونت کرونا، علایمی دارید که شما را در مورد ابتلا به ام اس نگران می کند، با پزشک مشورت کنید؛ اگرچه ابتلای شما به ام اس بسیار نامحتمل است.