اختلالات خواب در بیماران آلزایمر

زوال عقل یا دمانس یک اختلال برگشت ناپذیر در عملکرد مغز است که بر حافظه، کلام، توانایی حل مسئله و سایر فرآیندهای شناختی تأثیر می گذارد. انواع مختلفی از زوال عقل وجود دارد که همگی، افراد مسن را تحت تاثیر قرار می دهند که شایع ترین نوع آن بیماری آلزایمر است. در زوال عقل سلول‌های مغزی به طور نرمال عمل نمی‌کنند و سریع‌تر از افراد سالم از بین می‌روند. درمان قطعی برای زوال عقل یا دمانس وجود ندارد اما درمان های موجود می توانند از سرعت پیشرفت آن بکاهند. مشکلات خواب در افراد مبتلا به زوال عقل از جمله اختلالات خواب در بیماران آلزایمر بسیار شایع است و کم خوابی ممکن است به تشدید علائم زوال عقل کمک کند. مراقبان بیماران آلزایمر می دانند که خواب آشفته یکی از ناراحت کننده ترین علائم این بیماری است. شناسایی و درمان مشکلات خواب بخش مهمی از مراقبت از زوال عقل است زیرا استرس بیماران و مراقبان را کاهش می دهد و به طور بالقوه می تواند سیر زوال شناختی را کندتر کند.

الگوی خواب در بیماران آلزایمر چه تغییری می کند؟

ریتم شبانه روزی مجموعه ای از فرآیندهای جسمی و روانی است که چرخه خواب و بیداری ما را در پاسخ به شاخص های محیطی هدایت می کند. افراد مبتلا به زوال عقل تغییراتی اساسی در ریتم شبانه روزی خود تجربه می کنند که خواب با کیفیت را در این بیماران دشوار می کند.

هسته سوپراکیاسماتیک (SCN) قسمتی از مغز است که به عنوان ساعت داخلی بدن عمل می کند و به نشانه هایی مانند نور پاسخ می دهد تا زمان خواب و بیداری ما را تعیین کند. در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر -شایع ترین نوع زوال عقل- فعالیت نرمال سلولی در این قسمت از مغز کاهش یافته است. نتیجه این اختلال این است که بیماران اغلب نمی توانند چرخه خواب و بیداری 24 ساعته را دنبال کنند و در عوض در طول روز بیش از حد می خوابند و شب ها خواب کوتاه یا منقطع دارند.

علاوه بر این، زوال عقل با تغییراتی در ساختار خواب همراه است. هنگامی که ما به خواب می رویم، بدن ما یک سری مراحل را پشت سر می گذارد که چرخه خواب نامیده می شوند: مغز ما از خواب سبک (مرحله 1 و 2)، به خواب عمیق (مرحله 3 یا خواب با موج آهسته)، و سپس به خواب همراه با رویا (خواب با حرکت سریع چشم یا REM) وارد می شود. خواب موج آهسته و خواب REM نقش مهمی در بازساز بدن و ذهن به عنوان عملکرد خواب دارند. افراد مبتلا به آلزایمر زمان کمتری را در خواب عمیق و REM و زمان بیشتری را در مراحل اولیه خواب می گذرانند. این کاهش مقدار خواب عمیق و خواب REM می تواند با پیشرفت زوال عقل بدتر نیز شود.

تغییرات طبیعی خواب در سالمندان چگونه است؟

مطالعات نشان می دهند با افزایش سن تغییراتی خواب در افراد مسن بروز می کند. این افراد زودتر به بستر می روند و زودتر بیدار می شوند، زمان بیشتری طول می کشد که در بستر به خواب روند، خواب منقطع دارند، ساعات کمتری در شب می خوابند و زمان کمتری را در خواب عمیق و REM می گذرانند. اگرچه این تغییرات شباهت های زیادی به آنچه در افراد مبتلا به زوال عقل دیده می‌شود، دارند اما تغییرات الگوی خواب در بیماران مبتلا به زوال عقل شدیدتر و مخرب ‌تر است.

چه نوع از اختلالات خواب در بیماران آلزایمر شایع تر است؟

افراد مبتلا به زوال عقل اغلب دچار اختلالات خواب هستند. اگرچه اختلالات خواب اغلب در افراد مسن دیده می شود، اما اختلالات خواب در بیماران آلزایمر و مبتلا به زوال عقل به میزان و شدت بالاتری بروز می کند.

سندرم پاهای بی قرار (RLS): با میل شدید به حرکت دادن پاها، به ویژه در شب، مشخص می شود. سندرم پای بی قرار در افراد مبتلا به نوعی زوال عقل به نام “دمانس لووی بادی” شایع است.

اختلال حرکتی دوره ای اندام (PLMD): باعث حرکات غیرقابل کنترل دست ها و یا پاها در خواب می شود. بسیاری از بیماران مبتلا به این اختلال دچار سندرم پای بی قرار نیز هستند.

آپنه انسدادی خواب (OSA): وضعیتی است که با باریک شدن راه های هوایی در خواب همراه است که منجر به وقفه های کوتاه در تنفس می شود. آپنه انسدادی بویژه در بیماری آلزایمر شایع است و در 40 درصد از بیماران رخ می دهد. ابتلا به آپنه انسدادی نیز خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می دهد.

اختلال رفتاری خواب REM: اختلال رفتاری خواب REM باعث می شود افراد آن چه را در رویا می بینند، انجام دهند که گاهی با اعمال خطرناک همراه است. این اختلال اغلب در افراد مبتلا به “دمانس لووی بادی” دیده می شود و گاهی اوقات می تواند اولین علامتی باشد که در این نوع زوال عقل ایجاد می شود.

افسردگی: اگرچه افسردگی یک اختلال خلقی است، اما با بی خوابی و سایر اختلالات خواب همراه است. افسردگی در افراد مبتلا به زوال عقل شایع است و با پیشرفت زوال عقل میزان بروز آن بیشتر می شود.

سایر مسایل خواب در بیماران آلزایمر

“غروب زدگی” پدیده‌ای است که در آن افراد مبتلا به آلزایمر در بعد از ظهر یا عصر دچار بی ‌قراری می شوند. علائم غروب زدگی شامل گیجی، اضطراب، سرگردانی و فریاد زدن بی دلیل است. وقتی این رفتارها تا شب ادامه پیدا می کند، غروب زدگی می تواند منجر به بی خوابی و سایر مشکلات خواب نیز شود. غروب زدگی علل متعددی دارد اما علت احتمالی آن تغییرات ریتم شبانه روزی و همچنین خستگی، افسردگی یا درد است.

افراد مبتلا به آلزایمر اگر خوب نخوابند ممکن است شب ها صحبت کنند، فریاد بزنند یا گریه کنند. برخی از بیماران آلزایمر تمایل دارند که از خانه خارج شوند، که این امر به ویژه در شب می تواند خطرناک باشد. در بیماران زوال عقل مبتلا به اختلال رفتار خواب REM، فریاد زدن، دست و پا زدن، پریدن از تخت و سایر رفتارهای مرتبط با اجرای رویا در طول خواب رخ می دهد.

آیا اختلالات خواب خطر آلزایمر را افزایش می دهد؟

پژوهشگران معتقدند که خواب و زوال عقل احتمالا یک رابطه دو طرفه دارند. این بدان معنی است که خواب می تواند بر خطر بروز و علائم زوال عقل تأثیر بگذارد، وجود یا عدم وجود زوال عقل نیز بر کیفیت خواب تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، یکی از اولین علائم بیماری آلزایمر در مغز، تجمع پروتئینی به نام آمیلوئید بتا است که در نهایت توده هایی به نام پلاک های آمیلوئید را تشکیل می دهد. مطالعات حیوانی و یک مطالعه کوچک انسانی نشان داده است که کمبود خواب باعث افزایش سطح آمیلوئید بتا در مغز می شود. در عین حال، نشان داده شده است که بیماران آلزایمر با پلاک های آمیلوئید کیفیت خوابشان بدتر از بیماران آلزایمری است که پلاک آمیلوئید ندارند.

علاوه بر این، خواب برای عملکرد شناختی و شکل گیری حافظه ما حیاتی است. مطالعات نشان داده است که مشکلات خواب با اختلال شناختی و زوال عقل همراه است؛ اگرچه این مطالعات رابطه علت و معلولی را ثابت نمی کند. 

برای بهبود اختلالات خواب در بیماران آلزایمر چه می توان کرد؟

توجه به اصول بهداشت خواب درمان اصلی مشکلات خواب افراد مبتلا به آلزایمر است. بهداشت خواب مجموعه ای از اقدامات و ملاحظات فردی و محیطی است که کیفیت خواب را ارتقا می دهند. نکات زیر ممکن است به فرد مبتلا به آلزایمر کمک کند تا الگوهای خواب مناسب تری داشته باشد:

• یک برنامه منظم خواب داشته باشید: داشتن یک زمان بیداری و خواب ثابت می تواند به ترمیم ریتم شبانه‌ روزی در افراد مبتلا به آلزایمر کمک کند. بعلاوه، یک برنامه روتین قبل از خواب شامل فعالیت های آرام بخش مثل کتاب خواندن، دعا یا یک دوش گرم داشته باشید. تلویزیون و دستگاه های الکترونیکی مانند موبایل می توانند محرک باشند و خواب را مختل کنند، بنابراین سعی کنید قبل از خواب فعالیت ها را محدود کنید.
• روزها چرت نزنید: چرت زدن در طول روز می‌تواند خواب شبانه را مختل کند، بنابراین بهتر است بیمار آلزایمر روزها چرت نزند یا فقط یک چرت کمتر از 30 دقیقه داشته باشد.
• فعالیت بدنی داشته باشید: ورزش یک ساعت قبل از خواب می تواند بر خواب تأثیر منفی بگذارد. با این حال، ورزش کردن (حتی پیاده روی) در اوایل روز می تواند به خواب بهتر در شب در بیماران آلزایمر کمک کند. 
• فعالیت‌های اجتماعی داشته باشید: یک مطالعه تحقیقاتی نشان داد که افراد مبتلا به زوال عقل که یک تا دو ساعت در روز یک فعالیت اجتماعی داشتند، خواب شبانه بهتری تجربه کردند.
• در معرض نور طبیعی قرار بگیرید: نور تنظیم کننده اصلی ریتم شبانه روزی است، بنابراین قرار گرفتن در معرض نور طبیعی در طول روز می تواند به خواب شبانه کمک کند. اگر دسترسی به نور طبیعی به دلیل آب و هوا یا عوامل دیگر محدود شده باشد، نور درمانی در محیط داخلی ممکن است کمک کند.
• اجتناب از محرک ها: بهتر است در صورت امکان از کافئین، الکل و نیکوتین خودداری کنید. علاوه بر این، برخی داروهایی که برای درمان آلزایمر استفاده می‌شوند می ‌توانند با خواب تداخل کنند، بنابراین با پزشک در مورد بهترین زمان مصرف داروها مشورت کنید.
• درمان درد: اگر فرد مبتلا به آلزایمر دچار درد یا افسردگی است، درمان آن ممکن است خواب را بهبود بخشد. پزشک می تواند در بررسی گزینه های درمانی کمک کند.
• یک اتاق خواب آرام و ساکت داشته باشید: یک اتاق خواب تاریک، آرام و راحت، خواب را تسهیل می کند. در برخی از افراد مبتلا به آلزایمر، داشتن اشیای آشنا و دوست داشتنی در نزدیکی تخت به خواب کمک می کند. اگر تاریکی مطلق بیمار را آشفته می کند، چراغ‌ خواب را روشن نگه دارید.

پیروی از برخی از این راهکارهای بهداشت خواب ممکن است برای بیماران آلزایمر دشوار باشد. تلاش کنید با آزمون و خطا، روشی که بیشتر به بیمارتان کمک می کند، پیدا کنید.

نقش داروها در بهبود خواب در بیماران مبتلا به زوال عقل

داروها به عنوان آخرین راه حل مشکلات و اختلالات خواب در بیماران آلزایمر در نظر گرفته می شوند. خطرات داروهای خواب آور شامل تشدید گیجی، خواب آلودگی و خطر افتادن یا آسیب است. لذا، قبل از دادن داروی خواب آور به فرد مبتلا به زوال عقل حتما با پزشک مشورت کنید.