بیماری آلزایمر باعث می شود افراد توانایی تشخیص مکان ها و چهره های آشنا را از دست بدهند. فردی که به زوال عقل مبتلا است گهگاه سرگردان می شود یا مکانی که در آن زندگی می کند، نمی شناسد یا حتی در آن گم می شود و این می تواند در هر مرحله ای از بیماری اتفاق بیفتد. اطرافیان بیمار شکایت می کنند که در ساعاتی از روز –اغلب غروب هنگام- بیمار خانه را نمی شناسد و مرتبا اصرار می کند که “برویم خانه”. به این حالت سرگردانی (wandering) گفته می شود.
شش نفر از هر 10 نفر مبتلا به آلزایمر، حداقل یک بار سرگردان می شوند. بسیاری مرتبا دچار این حالت می شوند. اگرچه سرگردانی شایع است اما می تواند خطرناک – حتی تهدید کننده حیات – باشد و استرس ناشی از این خطر به شدت مراقبان و خانواده را تحت فشار قرار می دهد.
کدامیک از بیماران آلزایمر در خطر سرگردانی هستند؟
همه کسانی که با آلزایمر یا نوع دیگری از زوال عقل زندگی می کنند در معرض خطر سرگردانی قرار دارند. علائم رایجی که ممکن است بیانگر خطر سرگردانی در بیمار باشد، عبارتند از:
- برگشتن دیرتر از حد معمول از پیاده روی یا رانندگی
- ناتوانی در پیدا کردن یا رسیدن به مکان های آشنا
- صحبت در مورد وظایف یا برنامه های کاری قبلی مانند رفتن به محل کار (در حالیکه مدتهاست بازنشسته شده)
- اصرار به رفتن به خانه “حتی در خانه”
- بی قرار شدن ، راه رفتن ممتد یا انجام کارهای تکراری
- مشکل در پیدا کردن مکان های آشنای خانه مانند دستشویی ، اتاق خواب یا اتاق پذیرایی
- سوال کردن از محل اقامت دوستان و افراد درگذشته خانواده
- ناتوانی در کنار آمدن با یک محیط جدید یا تغییر یافته
- مضطرب یا عصبی شدن در مناطق شلوغ مانند بازارها یا رستوران ها
برای کاهش خطر سرگردانی چه باید کرد؟
نکات زیر ممکن است به کاهش خطر سرگردانی کمک کند و باعث آرامش خاطر مراقبان و اعضای خانواده شود. اگرچه، علی رغم این اقدامات نیز ممکن است فرد مبتلا به زوال عقل شود.
- برای بیمار فرصت هایی را فراهم آورید تا در طول روز به فعالیتهای ساختارمند و هدفدار بپردازد.
- مشخص کنید چه ساعتی از روز احتمال سرگردانی بیمار بیشتر است (برای کسانی که “غروب زدگی” را تجربه می کنند، این ممکن است از اوایل شب شروع شود). برنامه هایی را برای انجام در این مدت برنامه ریزی کنید – فعالیت های مختلف و ورزش ممکن است به کاهش اضطراب ، تحریک پذیری و بی قراری بیمار کمک کند.
- اطمینان حاصل کنید که تمام نیازهای اساسی بیمار از جمله نیاز به دستشویی ، غذا و آب تأمین شده باشد. مصرف مایعات را از دو ساعت قبل از خواب کم کنید تا فرد مجبور نشود در طول شب از دستشویی استفاده کند.
- شخص را در کارهای روزمره مانند تاکردن لباسها یا تهیه شام درگیر کنید. سعی کنید یک برنامه روزانه منظم برای بیمار داشته باشید.
- در صورت احساس سردرگمی یا گیجی، به بیمار اطمینان و آرامش دهید.
- اگر فرد هنوز قادر به رانندگی ایمن است، استفاده از دستگاه GPS را در نظر داشته باشید تا در صورت گم شدن به او کمک کند.
- اگر بیمار دیگر قادر به رانندگی نیست، کلیدهای ماشین را از دسترس او خارج کنید؛ ممکن است بیمار فراموش کند که دیگر نمی تواند رانندگی کند.
- از بردن بیمار به مکانهای شلوغ مانند مراکز خرید که می توانند باعث گیج شدن او شوند، خودداری کنید.
- در هر مکان جدید، پاسخ بیمار به محیط اطراف را ارزیابی کنید. اگر محیط جدید باعث سردرگمی، اضطراب یا آشفتگی بیمار می شود، فرد مبتلا به زوال عقل را تنها نگذارید.
برای افراد در مراحل اولیه آلزایمر و نیز مراقبان آنها، استراتژی های زیر نیز ممکن است به کاهش خطر سرگردانی یا گم شدن کمک کنند:
- هر روز در یک ساعت مشخص با یکدیگر (بیمار و مراقب) قرار بگذارید و فعالیت های برنامه ریزی شده و قرارهای روز را با هم مرور کنید.
- بیمار را در منزل تنها نگذارید؛ اگر به هر دلیلی مراقب ناچار است بیمار را برای ساعاتی –هرچند کوتاه- ترک کند باید فرد دیگری از اطرافیان جایگزین شود.
- اگر بیمار قادر به رانندگی ایمن نیست یا خطر گم شدن هست، گزینه های مناسب دیگری برای حمل و نقل بیمار پیدا کنید.
محیط خانه بیمار را مناسب سازی کنید
با پیشرفت بیماری و افزایش خطر سرگردانی ، موقعیت خود و بیمارتان را ارزیابی کنید تا ببینید کدام یک از اقدامات ایمنی زیر برای جلوگیری از سرگردانی بهتر کمک می کند:
- دستگیره در خروجی آپارتمان را خارج از خط دید، بالا یا پایین تر، روی در نصب کنید تا از دیدرس بیمارتان خارج شود. (شخص مبتلا به زوال عقل را در محیط جدید یا تغییر یافته بدون نظارت رها نکنید و هرگز بیمار را با در قفل شده، در منزل تنها نگذارید).
- دستگیره های در خروجی را با پارچه ای به همان رنگ درب بپوشانید یا از روکش های ایمنی استفاده کنید.
- دربهای خروجی را با رنگ آمیزی به رنگ دیوارها و یا پوشاندن آنها با پرده استتار کنید.
- روی درب منزل، با نوار یا رنگ سیاه چند خط عمودی بکشید. این خطوط ممکن است به صورت یک مانع بصری عمل کنند.
- زنگ های هشدار دهنده بالای درها نصب کنید تا متوجه خروج بیمار از منزل شوید.
- اطراف پاسیو، حیاط یا سایر مکانهای مشترک خارج از خانه، پرچین یا حصار بگذارید.
- چراغ های خواب در سراسر خانه نصب کنید تا منزل در هنگام خواب کاملا تاریک نباشد.
- مکان های امنی را در داخل یا خارج از خانه مشخص و مناسب سازی کنید که بیمار بتواند با خیال راحت در آنها وقت بگذراند.
- تمام درهای منزل را با علایم ساده علامت گذاری کنید تا کاربری هر اتاق را توضیح دهید، مثلا در دستشویی یا حمام علامت داشته باشد.
- وسایلی که ممکن است بیمار را به فکر بیرون رفتن از منزل بیندازد، مانند مانتو، کت، کلاه ، کلید، کیف پول و کفش از دیدرس بیمار دور نگه دارید.
- بیمار را در اتومبیل تنها نگذارید.
برای مواجهه با سرگردانی بیمار، از قبل برنامه ریزی کنید
استرس ناشی از سرگردانی و گم شدن فرد مبتلا به آلزایمر برای خانواده ها و مراقبان بسیار قابل توجه است. اگر از قبل برنامه ریزی کنید، می دانید در مواقع اضطراری چه کاری انجام دهید:
- از همسایگان، دوستان و آشنایان خود بخواهید در صورت مشاهده بیمارتان در حالیکه که سرگردان است، گم شده یا لباس نامناسب پوشیده است، با شما تماس بگیرند.
- در صورت لزوم، یک عکس جدید از بیمار در دسترس داشته باشید تا در اختیار پلیس قرار دهد.
- اطراف منزل بیمار را بشناسید. مناطق بالقوه خطرناک در نزدیکی خانه مانند آبراه، راه پله های باز، بوته های متراکم، تونل ها، ایستگاه های اتوبوس و جاده های پرترافیک را شناسایی کنید.
- لیستی از مکان هایی که فرد ممکن است در حین سرگردانی برود مانند محل کار سابق، محل سکونت قبلی، عبادتگاه ها یا رستوران مورد علاقه بیمار، ثبت کنید تا در صورت گم شدن بیمار، در ابتدا به این مکان ها سر بزنید.
نکات ذکر شده در این مقاله، اگرچه ساده به نظر می رسد اما می تواند به بیمار آلزایمر و افراد خانواده او در مدیریت وضعیت سرگردانی بسیار کمک کند.
