نگاهی اجمالی به صرع

صرع یک ​​اختلال سیستم عصبی مرکزی است که در آن فعالیت الکتریکی غیرطبیعی مغز موجب بروز تشنج می گردد که با حملاتی از حرکات و احساسات غیرعادی و گاهی از دست دادن هوشیاری مشخص می شود. 

صرع یکی از قدیمی ترین بیماری هایی است که بشر می شناخته و کماکان میلیون ها نفر در سراسر جهان به آن مبتلا هستند. این بیماری هم مردان و هم زنان را از هر نژاد، پیشینه قومی و سنی مبتلا می کند.

علامت اصلی صرع بروز حملات مکرر تشنجی است اما علائمی که بیماران در حین تشنج تجربه می کنند می تواند بسیار متفاوت باشد. برخی افراد مبتلا به صرع فقط در حین تشنج برای چند ثانیه خیره می شوند، در حالی که برخی دیگر دچار حرکات شدید دست و پاها می شوند که می تواند آسیب زا و ترسناک باشد. البته باید اشاره کرد که دچار شدن به تشنج به این معنی نیست که شما صرع دارید. حداقل دو تشنج بدون عامل محرک شناخته شده که حداقل با فاصله ۲۴ ساعت از هم اتفاق بیفتد برای تشخیص صرع لازم است. به عبارت دیگر، بروز تشنج بدنبال یک عامل محرک درمان پذیر یا اجتناب پذیر مانند افت قند خون یا مصرف مواد و دارو، به معنای ابتلا به صرع نیست.

درمان های دارویی یا گاهی اوقات جراحی می تواند تشنج را در اکثر افراد مبتلا به صرع کنترل کند. برخی از افراد مبتلا به صرع برای کنترل تشنج نیاز به درمان مادام العمر دارند اما در برخی دیگر، تشنج ها بعد از مدتی از بین می روند. بویژه، برخی از کودکان مبتلا به صرع ممکن است با افزایش سن بهبود یابند.

نشانه ها و علایم صرع

از آنجایی که صرع به دلیل فعالیت غیر طبیعی مغز ایجاد می شود، لذا بروز تشنج می تواند بر هر فرآیندی که مغز کنترل می کند، تأثیر بگذارد. علائم و نشانه های ذیل ممکن است در حین یک حمله تشنج رخ دهد:

• گیجی یا کاهش هشیاری گذرا
• خیره شدن چشم ها به مقابل یا یک طرف
• سفت شدن عضلات بدن
• حرکات شدید و غیرقابل کنترل دست ها و پاها
• علائم روانشناختی مانند ترس، اضطراب یا آشنا-پنداری

لذا، علائم بیمار مبتلا به صرع بسته به نوع تشنج متفاوت است. در بیشتر موارد، فرد مبتلا در هر بار حمله تشنج، همان علایم قبلی را تجربه می کند، یعنی تظاهرات بالینی صرع در یک بیمار از یک حمله به حمله دیگر مشابه خواهد بود و این خود یک کلید تشخیصی برای صرع و تشنج است.

پزشکان معمولاً تشنج ها را بر اساس نحوه و محل شروع فعالیت غیرطبیعی در مغز به دو دسته کانونی (فوکال) یا عمومی (ژنرالیزه) تقسیم بندی می کنند.

تشنج های کانونی (فوکال)

هنگامی که تشنج ناشی از فعالیت الکتریکی غیر طبیعی فقط در یک قسمت از مغز (نه کل آن) باشد، به آن تشنج کانونی می گویند. این نوع از تشنج ها به دو دسته تقسیم می شوند:

تشنج کانونی بدون از دست دادن هوشیاری

این تشنج ها که زمانی تشنج های جزئی ساده (simple partial) نامیده می شدند، باعث از دست رفتن هوشیاری فرد مبتلا نمی شوند. این حملات ممکن است احساسات غیرطبیعی در فرد ایجاد کنند و موجب تغییر در درک بو، احساس، مزه یا صدا شوند. برخی افراد آشنا-پنداری (deja vu) را تجربه می کنند. در این نوع تشنج ها ممکن است فرد دچار حرکات غیرارادی در یکی از اندام های بدن مانند دست یا پا و علائم حسی مانند سوزن سوزن شدن، سرگیجه یا اختلالات بینایی مانند مشاهده نورهای چشمک زن شود.

تشنج کانونی با اختلال در هشیاری (آگاهی)

در این تشنج ها که زمانی تشنج جزئی پیچیده (complex partial) نامیده می شدند، هوشیاری یا آگاهی فرد تغییر می کند یا از دست می رود. در این نوع تشنج ممکن است بیمار اینگونه به نظر برسد که خواب رفته است. در این حالت، بیمار ممکن است به جلو خیره شود، به محیط و اطرافیان واکنش نشان ندهد یا حرکات تکراری مانند مالیدن دست ها به همدیگر، جویدن، بلعیدن یا راه رفتن بی هدف و دایره وار انجام دهد.

علائم تشنج کانونی ممکن است با سایر اختلالات عصبی مانند میگرن، نارکولپسی یا بیماری های روانی اشتباه گرفته شود. برای تشخیص صرع از سایر اختلالات به معاینه و اقدامات تشخیصی کامل نیاز است.

تشنج ژنرالیزه

تشنج هایی که از همان ابتدا تمام نواحی قشر مغز را درگیر می کنند، تشنج های ژنرالیزه (عمومی) نامیده می شود. شش نوع مهم از تشنج های ژنرالیزه وجود دارد.

تشنج آبسانس

این نوع تشنج که قبلا به عنوان تشنج پتی مال یا صرع کوچک شناخته می شد، معمولا در کودکان رخ می دهد. این حملات با از دست دادن موقت هشیاری، خیره شدن به جلو با یا بدون حرکات ظریفی مانند پلک زدن یا لرزش لب مشخص می شود، بدون آن که تعادل فرد بهم بخورد. حملات ابسانس معمولا بین ۵ تا ۱۰ ثانیه طول می کشند. این تشنج‌ها ممکن است به ‌صورت کلاستر (خوشه‌ای) اتفاق بیفتند و گاهی تا صد بار در روز رخ می دهند.

تشنج تونیک

تشنج تونیک باعث سفت شدن ماهیچه ها می شود و ممکن است بر هوشیاری تأثیر بگذارد. این تشنج ها معمولاً عضلات تنه، دست ها و پاهای را درگیر می کنند و ممکن است باعث زمین خوردن بیمار شوند.

تشنج آتونیک

این نوع تشنج که به عنوان تشنج سقوط (drop seizure) نیز شناخته می شود، باعث از دست رفتن کنترل عضلات می شود. از آنجایی که این حملات اغلب پاها را درگیر می کنند، ممکن است باعث از دست رفتن تعادل و سقوط بیمار بر زمین شود.

تشنج کلونیک

این نوع تشنج با حرکات مکرر اندام ها و انقباضات ریتمیک عضلانی همراه است. این تشنج ها معمولاً گردن، صورت و بازوها را درگیر می کنند.

تشنج میوکلونیک

این نوع از تشنج‌ها معمولاً به صورت برش های ناگهانی در بدن تظاهر می کنند و معمولاً قسمت تنه، دست ها و پاها را درگیر می‌کنند.

تشنج تونیک و کلونیک

تشنج های تونیک-کلونیک که قبلاً به عنوان تشنج گراند مال یا صرع بزرگ شناخته می شد، دراماتیک ترین نوع تشنج صرعی است و اغلب وقتی از تشنج صحبت می شود، این نوع از تشنج به ذهن متبادر می شود. این حملات می توانند باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری و سفت شدن بدن، انقباض عضلات و سپس لرزش در کل بدن شوند. گاهی اوقات در حین حمله، فرد کنترل مثانه را از دست می دهد یا زبان خود را گاز می گیرد. پس از خاتمه حمله نیز، تا مدتی بیمار گیج و بیحال است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در صورت بروز تشنج حتما نیاز به معاینه و ارزیابی پزشک است اما در موارد زیر فوراً به اورژانس مراجعه کنید:

• تشنج بیش از پنج دقیقه طول بکشد.
• پس از توقف تشنج، تنفس یا هوشیاری بر نگردد.
• تشنج دوم بلافاصله و قبل از هشیار شدن بیمار رخ دهد. 
• وجود تب شدید
• تشنج در بارداری
• آسیب دیدن بدن در حین تشنج 
• اولین حمله تشنج