تاثیر جنسیت و اختلال عملکرد جنسی در بیماران ام اس (MS)

در بیماری MS مشاهدات بالینی تأیید کرده اند که مردان نسبت به زنان کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری هستند. فعالیت بیماری MS در اواخر بارداری کاهش مییابد. این بخش مکانیسم های اساسی هر یک از این مشاهدات بالینی را مرور میکند و نقش هورمون های جنسی را در هر یک از این مسائل بررسی میکند. ما به نقش محافظتی تستسترون (Testosterone) در مردان جوان و هورمون بارداری استریول (Estriol) در زنان باردار می پردازیم.

در دو دهه گذشته جنسیت به یک عامل غالب در بیماری ام اس تبدیل شده است. با نسبت حدود 2 به 1 زنان به مردان در سال های گذشته و امروزه حدود 3 به 1، ام اس به تدریج در حال تغییر به نوعی بیماری است که عمدتاً در زنان دیده میشود. این افزایش نسبت می تواند به این معنا باشد که اکنون زنان بیشتری به ام اس مبتلا هستند و یا تشخیص زنان مبتلا به ام اس افزایش یافته است. از آنجا که می توان عوامل ژنتیکی را به عنوان علت این افزایش مربوط به جنسیت رد کرد، توجه علمی زیادی به عوامل محیطی میشود که ممکن است خطر ابتلا به ام اس را به طور انحصاری در زنان افزایش دهد. بسیاری احساس می کنند که به احتمال زیاد این عوامل محیطی شامل سیگار کشیدن، عفونت های ویروسی، کمبود ویتامین D، تغییرات بهداشتی و عوامل غذایی میباشند.

هورمون های جنسی و ام اس

ثابت شده که هم تستوسترون و هم استریول، هورمون استروژنی که در اواخر بارداری تولید میشود، در انسفالومیلیت آلرژیک تجربی (Experimental Allergic Encephalomyelitis/EAE)، مدل حیوانی ام اس، اثر مفیدی دارند.

تستوسترون یک هورمون استروئیدی از گروه آندروژن ها است. تستوسترون عمدتاً در بیضه های مردان و تخمدان های زنان و در مقادیر کمتر توسط غدد فوق کلیوی ترشح میشود. تستوسترون هورمون جنسی اصلی مرد و یک استروئید آنابولیک است. غده هیپوفیز سطح تستوسترون در بدن را کنترل میکند. وقتی سطح تستوسترون پایین باشد، غده هیپوفیز هورمونی به نام هورمون لوتئینی (Luteinizing Hormone/LH) آزاد می کند. این هورمون در مردان به بیضه ها پیام میدهد که تستوسترون بیشتری تولید کنند.

سطح تستوسترون در حدود 40 سالگی به بالاترین حد خود میرسد و سپس به تدریج کمتر میشود. به طور متوسط بدن یک مرد بالغ حدود چهل تا شصت برابر بدن زن بالغ تستوسترون تولید می کند، اما زنان از نظر رفتاری (و نه از نظر آناتومیک یا بیولوژیکی) به هورمون حساس تر هستند.

تخمدان های خانم ها نیمی از تولید تستوسترون در بدن را برعهده دارند. میزان تستوسترون در بدن آنها در مقایسه با مردان به میزان قابل توجهی کمتر است؛ اما تستوسترون چه در مردان و چه در زنان نقش مهمی دارد. روی مغز، توده استخوانی و عضلانی، توزیع چربی، سیستم عروقی، سطح انرژی، بافت های دستگاه تناسلی و عملکرد جنسی اثر میگذارد.

استرون (Estrone)، استرادیول (Estradiol) و استریول سه استروژن عمده ای هستند که به طور طبیعی در زنان تولید میشوند. استرادیول فرم غالب در زنان غیرباردار است، استرون در دوران یائسگی تولید میشود و استریول استروژن اصلی در دوران بارداری است. همه اینها از طریق فعالیت آنزیم ها از آندروژن تولید می شوند.

استریول یکی از سه استروژن اصلی ای است که توسط بدن انسان تولید می شود. این ماده به مقدار قابل توجهی فقط در دوران بارداری تولید می شود زیرا توسط کبد جنین از 16-OHDHEAS – یک استروئید آندروژن ساخته شده در غدد فوق کلیوی جنین – تشکیل میشود.

مطالعات حاکی از آن است که یک سال درمان با ژل پوستی حاوی هورمون جنسی تستوسترون برای مردان مبتلا به RRMS منجر به پیشرفت های چشمگیری در عملکرد شناختی و کاهش سرعت از دست دادن بافت مغز می شود.

هیچ مطالعه گسترده ای در مورد اثرات داروهای ضدبارداری خوراکی یا درمان جایگزینی هورمون (Hormone replacement therapy) در زنان مبتلا به ام اس که یائسه هستند انجام نشده است. به همین دلیل اثرات چنین درمان های هورمونی بر ام اس مشخص نیست. یک مطالعه نشان داده است که استفاده از داروهای ضدبارداری خوراکی توسط زنان هیچ تأثیری بر میزان مورد انتظار ابتلا به ام اس ندارد.

مشکلات جنسی

مقاربه با کسی که دوستش دارید یکی از مؤلفه های مهم زندگی سالم و سرشار از رضایت است. وقتی یکی از زوجین مبتلا به ام اس است، لازم نیست از زندگی زوجین حذف شود.

ام اس می تواند به طرق مختلف بر تجربه نزدیکی تأثیر بگذارد. برخی از افراد از تغییر در عملکرد جنسی خبر میدهند یا نسبت به برقراری تماس جنسی بی علاقه هستند. برخی از زنان کمبود احساس یا از بین رفتن میل جنسی را گزارش می کنند، برخی از مردان اختلال نعوظ را به عنوان شایعترین مشکل عملکرد جنسی گزارش می کنند. تغییرات عملکرد جنسی می تواند نتیجه مستقیم تغییرات عصبی یا علامتی (اسپاستیسیتی یا مشکلات مثانه) بوده یا می تواند نتیجه مشکلات روانی باشد (احساس عدم جذابیت جنسی به دلیل معلولیت).

تحریک جنسی در سیستم عصبی مرکزی آغاز می شود، زیرا مغز در امتداد مسیر عصبی نخاع به اندام های جنسی پیام میفرستد. تغییرات مرتبط با ام اس در این مسیرهای عصبی می تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم عملکرد جنسی را مختل کند.

ام اس می تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم در ارگاسم دخالت کند. “اختلال عملکرد اولیه ارگاسم (Primary orgasmic dysfunction)” در اثر ضایعات نخاع یا مغز ایجاد میشود و مستقیماً در ارگاسم اختلال ایجاد می کنند. اگر ضایعات این مسیر عصبی را مختل کنند، می توان احساس و پاسخ ارگاسم را کاهش داد. علائم غیرمستقیم مانند بی حسی یا درد نیز می توانند در رسیدن به ارگاسم اختلال ایجاد کنند.

درمان کاهش ارگاسم به درک عوامل مؤثر در این کاهش بستگی دارد. مشکل در رسیدن به ارگاسم موضوعی است که باید با پزشک در میان بگذارید.

تعجب آور نیست که بسیاری از مبتلایان به ام اس کاهش میل جنسی را گزارش می کنند. با خستگی، اسپاسم عضلانی و مشکلات کنترل مثانه، چه کسی میخواهد در مورد رابطه جنسی فکر کند؟ اما، با وجود بیماری ام اس، مراحلی وجود دارد که می تواند برای بهبود عملکرد و مقاربه جنسی انجام شود.

اثرات جنسی اولیه – تأثیر عصبی

این علائم می توانند در نتیجه مستقیم تجزیه میلین در نخاع یا مغز بروز کنند:

• کاهش میل جنسی
• تغییر احساسات دستگاه تناسلی (بی حسی، درد، افزایش حساسیت)
• مشکل یا ناتوانی در حفظ نعوظ
• کاهش روان بودن واژن
• کاهش تون عضله واژن
• مشکل انزال
• مشکلات ارگاسم

اثرات جنسی ثانویه – تأثیر عصبی

این علائم می توانند در نتیجه ام اس، تغییرات فیزیکی یا درمان ایجاد شوند:

• خستگی میتواند میل جنسی را سرکوب کند.
• اسپاستیسیتی میتواند در موقعیت گیری جنسی اختلال ایجاد کند یا باعث درد شود.
• مشکلات مثانه یا روده با اختلال عملکرد جنسی ارتباط نزدیکی دارند زیرا مسیرهای عصبی آنها یا مشترک یا نزدیک به هم هستند.
• تغییرات حسی می تواند تماس فیزیکی را ناخوشایند کند
• درد

اثرات جنسی ثالثیه – تأثیر روان شناختی

این علائم ناشی از مسائل روانی یا اجتماعی است که با احساسات و/یا پاسخ جنسی تداخل میکند:

• افسردگی
• اضطراب 
• تغییراتی در تصویر فرد از خود یا بدنش

مردان

ام اس می تواند توانایی مرد در دستیابی یا حفظ نعوظ مناسب برای مقاربت را تحت تأثیر قرار دهد. خستگی، درد و بی حسی همچنین می تواند برای مردان مبتلا به ام اس مشکلات جنسی ایجاد کند. تخمین زده می شود 85 تا 90٪ از مردان درجاتی از اختلال عملکرد جنسی را تجربه کنند.

مردان مبتلا به ام اس ممکن است مشکلات جنسی زیر را تجربه کنند:

• از دست دادن میل جنسی یا علاقه به رابطه جنسی
• کاهش حساسیت در آلت تناسلی مرد
• مشکل در نعوظ و/یا نگه داشتن آن
• مشکل در ارگاسم
• مشکل در انزال یا ارگاسم های خشک
• خستگی

• مشکل در حرکات/موقعیت های درگیر در رابطه جنسی به دلیل درد یا اسپاسم عضلات

روش های دستیابی به نعوظ تا زمانی که مشکلی پیش نیامده باشد و دستیابی به نعوظ دشوارتر از گذشته نشده باشد، احتمالاً چندان مورد توجه قرار نگرفته است. نعوظ به عملکرد صحیح اعصاب متکی است و ام اس عملکرد عصب را مختل می کند که باعث اختلال نعوظ شده و یکی از رایج ترین علائم ام اس که توسط مردان گزارش می شود، ایجاد میگردد.

حال بسته به اینکه فرد در کدام قسمت از مغز یا نخاع التهاب یا از بین رفتن میلین شده باشد، ممکن است متوجه شود که در پاسخ به تحریک فیزیکی قادر به نعوظ است، اما در ملاعبه یا وضعیت های جنسی خیر (یا بالعکس). در حالی که اختلال نعوظ به طور کلی به عنوان ناتوانی در رسیدن یا حفظ نعوظ مناسب برای مقاربت جنسی تعریف می شود، اما میتواند دارای ویژگی های زیر نیز باشد:

• ناتوانی دائمی در رسیدن به نعوظ
• عدم رضایت از اندازه یا سفتی نعوظ
• نعوظ با مدت زمان کوتاه
• نیاز به زمان و/یا تحریک بیش از حد  برای رسیدن به نعوظ

اختلال نعوظ بسیار شایع است، به طوری که حدود 70 تا 85 درصد از مردان مبتلا به ام اس در نعوظ خود دچار مشکل می شوند. این اختلالات معمولاً اولین علائم بیماری ام اس نیستند که یک مرد تجربه می کند بلکه چند سال پس از شروع علائم یا تشخیص بیماری اتفاق می افتد.

زنان

ممکن است حس ناحیه تناسلی در زنان مختل شده، بی حس یا سوزن سوزنی باشد. خستگی و درد همچنین می تواند برای زنان مبتلا به ام اس مشکلات جنسی ایجاد کند. این علائم همچنین میتواند از عوارض جانبی بسیاری از داروها باشد. برآورد می شود 72 درصد از زنان مبتلا به ام اس در برخی از موارد دچار درجاتی از اختلال عملکرد جنسی شوند.

برای خشکی واژن – که یکی از علائم رایج بیماری ام اس است – روان کننده اضافه کنید و به همان اندازه که لازم دارید استفاده کنید تا مثل همیشه شود.

زنان مبتلا به ام اس ممکن است طیف وسیعی از مشکلات جنسی را تجربه کنند، از جمله:

• خشکی واژن
• از دست دادن میل جنسی یا علاقه به رابطه جنسی
• مشکل در ارگاسم
• کاهش احساس در ناحیه واژن
• حساسیت شدید واژن
• خستگی
• درد و/یا اسپاسم عضلات باعث می شود داشتن موقعیت جنسی دشوار شود
• مشکل در حرکات/موقعیت های درگیر در رابطه جنسی به دلیل درد یا اسپاسم عضلات

بهبود رابطه جنسی با برقراری ارتباط

بیشتر این علائم قابل شناسایی است و داروها یا سایر روش های درمانی می توانند مفید باشند. مهمترین راه مقابله با مشکلات جنسی بحث در مورد احساسات خود با عزیزانتان است. گفتگو اصلی ترین راهی است که به موجب آن می توانیم با فرد دیگری احساس نزدیکی کنیم. هنگامی که مشکلات ام اس بر میل جنسی شما تأثیر بگذارد، اجتناب از صحبت به راحتی میتواند به اجتناب از رابطه جنسی منجر شود. تغییرات حسی می تواند باعث شود که چیزهایی که قبلاً لذت می آوردند ، درد و ناراحتی ایجاد کنند. برای داشتن یک رابطه سرشار از لذت، حتماً به همسرتان بگویید چه چیزی احساس خوبی به شما میدهد و چه چیزی نه.

اعتماد به همسر صمیمیت بین شما را عمیق تر می کند و ممکن است در رفع ترس از مقاربت کمک کند. نکته اصلی این است که وقت بگذارید و بفهمید چه چیزهایی برای شما و همسرتان مهم است. شما و همسرتان باید بفهمید چه چیزی احساس خوبی میدهد ، چه چیزی نمیدهد و چه چیزی آسیب میزند. از همه مهمتر، در مورد چیزی که حس خوبی به شما می دهد با شریک زندگی خود صحبت کنید. باید در این مورد با آنها صحبت کنید زیرا ممکن است عصبی و یا نگران باشند که نکند شما را به طور تصادفی آزار دهند.

شاید بخواهید بیشتر روی تجربه و کمتر روی کلیشه ها تمرکز کنید. رابطه جنسی به این معنی نیست که باید حتماً مقاربت داشته باشید. شما و همسرتان مجبور نیستید همه کارهایی را که در گذشته انجام داده اید دوباره انجام دهید و نیازی هم نیست که ساعت ها طول بکشد. با صرف وقت و لذت بردن از یکدیگر هنوز می توانید یک تجربه صمیمی داشته باشید.

بهتر است به یاد داشته باشید که رابطه جنسی لزومی ندارد که خود به خودی باشد. بیماری ام اس می تواند روال کارهای گذشته را عوض کند، اما اگر از قبل برنامه ریزی می کنید و در مورد یک روز و ساعت خاص تصمیم میگیرید، ممکن است هیجان شما را بیشتر کند. زمانی از روز را انتخاب کنید که بیشترین انرژی را ممکن است داشته باشید.

مهم ترین نکته زندگی جنسی سالم شما همانند سایر زوجین، داشتن ارتباطی آزاد و صادقانه میباشد.

صحبت کردن با پزشک خود

شما می توانید صمیمیت را بخشی از ویزیت مراقبت های بهداشتی خود چه با پزشک مراقبت های اولیه چه با متخصص ام اس خود قرار دهید. اگر علائمی دارید که عملکرد جنسی را مختل می کند، به تیم مراقبت های بهداشتی خود بگویید. اگر از صحبت در مورد علائم جنسی خود احساس ناراحتی دارید، آنها را بنویسید و لیست را به پزشک یا پرستار خود بدهید. بسیاری از اختلالات مرتبط با تغییرات عصب شناختی یا مشکلات علامتی ام اس را میتوان با کمک پزشک مدیریت کرد.