صرع و ازدواج، بارداری و مسائل همراه

اپی لپسی یا صرع وضعیتی است که در آن بیمار تشنج های متعددی را در طول زندگی تجربه میکند. تشنج ها انواع مختلفی دارند. برخی بیماران تشنج های فراگیر تونیک-کلونیک کلاسیک را تجربه میکنند که طی آن بیهوش و دچار حرکات تشنجی میشوند. در مقابل گروهی دیگر مبتلا به حملات صرعی موضعی (کانونی) هستند که ممکن است حین آن کاملا هوشیار باشند یا اینکه دچار تغییراتی در سطح هوشیاری مانند خیرگی شوند. در اکثر موارد اپی لپسی، علت مشخصی یافت نمی شود یا ممکن است ژنتیکی باشد. در گروهی از بیماران یک مشکل ساختمانی یا سابقه ی ضربه به سر عامل به وجود آورنده است. 

اپی لپسی یکی از شایع ترین اختلالات عصبی و یک بیماری مزمن است که شیوع آن تقریبا در تمام قسمت های دنیا مشابه و در جنبه های مختلف زندگی مبتلایان (از جمله تحصیلات، شغل و ازدواج) موثر میباشد. حدود 70 میلیون نفر در سراسر دنیا به اپی لپسی مبتلا هستند. 

بیش از 70 درصد انواع اپی لپسی ها، خوش خیم و قابل کنترل میباشد. درمان مناسب اپی لپسی، بستگی به نوع، شدت و عامل آن دارد و داروها و روشهای درمانی متنوعی برای آن وجود دارد. بیمار مبتلا به اپی لپسی، باید به عنوان یک فرد کامل با محدودیت های اجتناب ناپذیر تحمیل شده به وی به علت بیماری در جامعه پذیرفته شود. بیماران صرعی در طول زندگی خود از دوران کودکی در معرض یک سری محدودیت ها از جمله روابط در طول تحصیل، توانایی رانندگی و برخی ورزش ها و فعالیت ها هستند. برخی محرک های تشنج در افراد مبتلا به صرع عبارتند از: عدم مصرف داروی صرع طبق دستور، احساس خستگی و خوب نخوابیدن، گرسنگی، استرس روحی، الکل و مواد مخدر، چراغ های چشمک زن، تب و دوره های عادت ماهانه در زنان. امر ازدواج با توجه به حسیاسیت های یک زندگی مشترک بزرگترین چالش برای این بیماران و خصوصا زنان سنین باروری محسوب میشود.

بیماری صرع در صورت کنترل هیچ ممنوعیتی برای ازدواج یا بچه دار شدن ندارد. در کل طیق مطالعات انجام شده، زنان و مردان مبتلا به اپی لپسی نسبت به جمعیت عادی احتمال کمتری دارد که ازدواج کنند و دارای فرزند شوند که به دلایل مختلفی از جمله مسائل اقتصادی و محدودیت های شغلی، عوارض داروهای ضد تشنج و تغییرات هورمونی و حتی نگرانی از بابت انتقال ارثی بیماری به فرزندان ذکر شده است. بروز صرع در سنین بالاتر، شانس ازدواج را در بیماران بیشتر میکند در حالی که در صورت شروع تشنج در سنین کمتر از 20 سالگی با توجه به نگرانی های حاصل، آمار ازدواج نسبت به جمعیت عادی پائین تر است. طبق مطالعات افسردگی و اضطراب از مشکلات شایع در این گروه بیماران محسوب میگردد. 

بیماران مبتلا به اپی لپسی حتما باید تحت نظر پزشک متخصص مغز و اعصاب باشند و در صورت تصمیم ازدواج باید حتما در مورد داروی مناسب یا نیاز به تغییر دارو و کنترل بیماری با پزشک خود مشورت نموده و در زمان مناسب طی آشنایی این مسئله را با شریک زندگی آینده در میان گذارند. در صورتی که حقیقت پنهان شود و برخورد منطقی صورت نگیرد میتواند عواقبی به لحاظ قانونی و طلاق به دنبال داشته باشد؛ درحالی که بسیاری از بیماران مبتلا به صرع به راحتی توسط یک دارو کنترل میشوند. بیماران مبتلا به صرع مقاوم باید قبل از تصمیم جدی برای ازدواج حتما در مراکز تخصصی بررسی و درمان شوند. یکی از مهمترین دلایل طلاق در این گروه بیماران مخفی نمودن بیماری از شریک زندگی است. این مسائل نه تنها در ایران، بلکه در تمام دنیا مطرح میباشد. 

نه تنها خود صرع، بلکه داروهای ضد صرع و عوارض احتمالی آنها و تغییرات خلقی در کیفیت زندگی و رضایت افراد مبتلا به صرع از ازدواج تاثیر گذار است. از طرفی ازدواج ممکن است در کنترل صرع و پذیرش درمان بیماران صرعی نقش داشته باشد. یکی از دلایل اهمیت این موضوع نگرانی از ابتلا فرزندان به صرع می باشد. در جمعیت عادی از هر 200 نفر، یک-دو نفر به اپی لپسی مبتلا است (شیوع حدود 2 تا 5 درصد در تمام سنین). در ایران نیز طبق آمار های اعلام شده حدود 80000 هزار تا یک میلیون نفر به صرع مبتلا هستند. اگر پدری مبتلا به صرع باشد، خطر ابتلا فرزندش فقط کمی بیشتر از جمعیت عادی است. اگر مادری مبتلا به صرع باشد، خطر ابتلا فرزندش همچنان کمتر از 5 در 100 است. اگر والدین هر دو مبتلا به صرع باشند، خطر کودک آنها کمی بیشتر از 5 درصد است و در کل کمتر از 10 درصد است. مسئله وراثت در اپی لپسی معمولا پیچیده و وابسته به فاکتورهای متعددی است در نتیجه ارائه مشاوره درخصوص احتمال انتقال به فرزندان، امری تخصصی است. در برخی افراد و خانواده ها ممکن است تست ژنتیک در زمینه علت، درمان، پیش آگهی و حتی بهبود کیفیت زندگی کمک کننده باشد. احتمال وراثت در برخی انواع صرع مانند صرع میوکلونوس جوانان و صرع فراگیر بیشتر است. 

اپی لپسی عامل ناباروری در زنان و مردان نیست اما قبل از آن می بایست تمهیداتی را در نظر داشت. اپی لپسی و داروهای آن ممکن است به علت برخی تغییرات هورمونی، در اختلال عملکرد جنسی (از جمله کاهش برانگیختگی جنسی) این بیماران و خصوصا مردان مبتلا نقش داشته باشد. خوشبختانه اکثر زنان مبتلا به صرع نوزادان طبیعی و سالمی به دنیا می آورند و با رعایت احتیاطات احتمال داشتن فرزند سالم بیش از 90 درصد است. همکاری نزدیک با پزشک میتواند به حداقل رساندن این نگرانی ها کمک کند. از ملاحظات مهم در زنان مبتلا به اپی لپسی این است که آیا داروهای ضد تشنج با داروهای پیش گیری از بارداری تداخل دارد؟ این داروها روی میل جنسی، باروری و سلامت جنین تاثیر میگذارد؟ زمان مناسب بارداری و مراقبت های حین و پس از آن چگونه است؟ آیا دوز و سطح خونی داروهای ضد تشنج طی بارداری و شیردهی تغییر میکند؟ در واقع در مراحل مختلف زندگی زنان مبتلا به اپی لپسی از بلوغ، دوران باروری و شیردهی تا یائسگی نیاز به آموزش های صحیح و به روز می باشد. 

مسائل مربوط به باروری در زنان مبتلا به اپی لپسی

مشکلات در زمینه باروری این گروه از زنان، میتواند مستقیما مربوط به تشنج ها و یا داروهای ضدتشنج باشد. در زنان مبتلا به اپی لپسی، مسائلی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک، ناباروری، کاهش میل جنسی و نامنظمی سیکل قاعدگی با شیوع بیشتری نسبت به جمعیت عادی دیده شده است؛ به طوری که طبق یک مطالعه میران باروری زنان مصروع 85 درصد جمعیت عادی بوده، اگرچه باروری تحت تاثیر فاکتورهای متعددی از جمله وضعیت سلامت کلی و وضعیت اجتماعی قرار میگیرد. از طرفی داروهای ضد تشنج مانند سدیم والپروات، فنی توئین و کاربامازپین میتوانند تاثیراتی بر باروری و فعالیت جنسی، هورمون های تیروئیدی و سلامت استخون ها داشته باشند. برخی داروهای ضد تشنج مانند سدیم والپرات، کاربامازپین، فنوباربیتال، فنی توئین و پریمیدون سطح فولیک اسید بدن را کاهش میدهند. در نتیجه در صورت قصد بارداری حتما به پزشک خود اطلاع داده تا در صورت نیاز مکمل لازم برای شما تجویز گردد یا در صورت لزوم داروی ضد تشنج شما تعدیل شود. 

داروهای جلوگیری از بارداری در زنان مبتلا به صرع

شکست داروهای ضدبارداری خوراکی در جمعیت عادی حدود 1 درصد ولی در زنان مبتلا به اپی لپسی حدود 3 تا 6 درصد گزارش شده است. برخی داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین، کاربامازپین، فنوباربیتال، پریمیدون با پائین آوردن سطح خونی داروهای ضدبارداری میتوانند منجر به بروز بارداری ناخواسته و بدون برنامه ریزی قبلی شوند. 

بارداری و صرع

در بیشتر زنان مبتلا به صرع، بارداری تاثیری روی تعداد تشنج ها نخواهد داشت؛ بنابراین اگر تشنج ها به خوبی کنترل است به احتمال زیاد در طی بارداری نیز کنترل خواهد ماند. اما در حدود 30 درصد بارداری ها، در زنان مبتلا به صرع تعداد تشنج ها در زمان بارداری مقداری بیشتر میشود که مهمترین عامل پیش بینی کننده آن کنترل نبودن بیماری در سال منتهی به بارداری و اوایل بارداری است. دلایل عود تشنج در بارداری متعدد است و میتواند به دلیل تغییر سطح خونی دارها (مهمترین عامل)، عدم استفاده ی مرتب از داروها به دلیل ترس از آسیب به جنین، استرس و بی خوابی، تغییرات هورمونی خصوصا در هفته های 8 تا 16 بارداری باشد. در نتیجه اندازه گیری سطح خونی داروها و تنظیم دوز آنها قبل و حین بارداری توصیه شده است.

زنانی که طی بارداری دچار تشنج می شوند ریسک بالاتری برای زایمان زودرس و وزن پائین نوزاد هنگام تولد دارند که میتواند به علت کاهش اکسیژن و خونرسانی جنین و جفت حین تشنج باشد. در یک مطالعه انجام شده، تشنج مکرر فراگیر تونیک کلونیک (صرع بزرگ) مادر باردار میتواند در هوش کلامی نوزاد موثر باشد که به نوبه خود اهمیت بالای کنترل تشنج ها در جلوگیری از آسیب به جنین را میرساند. لذا سود استفاده از داروی ضد تشنج مناسب بیش از عوارض آن خواهد بود. در مشاوره ی زنان مبتلا به اپی لپسی که قصد بارداری دارند متخصصین سعی میکنند تا میزان نیاز به ادامه ی داروی ضد تشنج، تعدیل دوز داروها و تا حد امکان تبدیل آنها به یک دارو با اثرات کمتر بر جنین و همچنین اثرات و عوارض صرع در حین بارداری را مدنظر داشته باشند. 

سلامت نوزاد

بیشتر زنان مبتلا به صرع نوزادانی سالم خواهند داشت هرچند در رابطه با گروهی که صرع کنترل نبوده یا داروی مناسبی دریافت نمیکرده اند ریسک بروز زایمان زودرس، وزن پائین نوزاد یا آپگار پائین هنگام تولد و برخی نقایص جنینی بیشتر گزارش شده است. برای مثال وقوع بارداری ناخواسته در زنانی که از والپروات سدیم استفاده میکرده اند تا 10 درصد با خطر نقایص جنینی همراه بوده است. این خطر با داروهای دیگر از جمله فنوباربیتال، توپیرامات و کابامازپین نیز به میزان کمتری گزارش شده است. 

شیردهی

مزیت های متعددی برای شیردهی ذکر شده از جمله احتمال پائین تر عفونت های تنفسی و گوارشی در نوزاد، درماتیت آتوپیک، آسم، چاقی و دیابت و حتی لوکمی در کودکی. همچنین شیردهی برای مادر با پائین آوردن خطر سرطن سینه، سرطان تخمدان، افسردگی پس از زایمان و دیابت سود میرساند. شیردهی نه تنها برای مادر مبتلا به صرع ممنوع نیست بلکه با رعایت نکاتی توصیه میشود. تقریبا تمام داروهای ضد تشنج در شیر ترشح می شوند اما این مقدار بسیار کمتر از میزانی است که از جفت عبور میکند. میزانی از داروی ضد تشنج که در نهایت به بدن نوزاد میرسد به عوامل متعددی از جمله میزانی از دارو که در شیر ترشح میشود و میزانی که توسط دستگاه گوارش نوزاد جذب می شود بستگی دارد و معمولا مزایای شیردهی بیشتر از این است که نوزاد را از شیر مادر محروم کنیم. استثناء در خصوص داروهای باربیتورات و بنزودیازپین هاست که به علت ترشح بیشتر در شیر و ایجاد سدیشن در نوزاد، این میزان ریسک باید با دقت بیشتری سنجیده شود. توصیه میشود در زمان شیردهی مادر به مبتلا به صرع، به گونه ای نوزاد را در آغوش بگیرد تا در صورت بروز تشنج، خطر آسیب به جنین به حداقل برسد.