صرع میوکلونیک نوجوانان چیست؟

صرع میوکلونیک نوجوانان (JME)، که به آن سندرم جانز (Janz) نیز گفته می شود، یک نوع نسبتاً شایع صرع ژنرالیزه با منشا احتمالا ژنتیکی است (که قبلاً صرع ایدیوپاتیک نامیده می شد) و حدود 5 تا 10 درصد از موارد صرع را شامل می شود. این اختلال به طور معمول در سنین 12 تا 18 سالگی بروز می کند و تظاهرات آن به صورت پرش های شدید و ناگهانی در عضلات اندامها (میوکلونوس) است که بدلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی، بیش از حد و همزمان در مغز رخ می دهد. حملات تشنج در این بیماری معمولاً در اوایل صبح یا در زمان کمبود خواب اتفاق می افتد.
تظاهرات بالینی دیگر شامل حملات تشنجی ژنرالیزه با علایم حرکتی (تشنج تونیک-کلونیک) یا غیرحرکتی (تشنج آبسانس) است. مطالعات ژنتیکی چندین جایگاه ژنی را  برای JME نشان داده و جهش در چندین ژن را شناسایی کرده است.

علایم و نشانه های صرع میوکلونیک نوجوانان

علامت مشخصه صرع میوکلونیک نوجوانان پرش های ناگهانی و غیرارادی عضلانی است که “میوکلونوس” نامیده می شود. این پرش های عضلانی میوکلونیک صبح زود یا کمی قبل از خواب اتفاق می افتد. این پرش ها در دست بیشتر از پاها هستند و ممکن است باعث افتادن اجسام از دست بیمار شوند. این حرکات میوکلونیک ممکن است به صورت خوشه ای و پشت سر هم تکرار شوند. سایر انواع تشنج در این فرم صرع شامل تشنج های ژنرالیزه با شروع موتور و غیر موتور هستند. بدین ترتیب، در صرع میوکلونیک نوجوانان ترکیبی از سه فرم تشنج یعنی تشنج میوکلونیک، تشنج ژنرالیزه تونیک و کلونیک و تشنج آبسانس دیده می شود. اگرچه تشنج های میوکلونیک در همه بیماران دیده می شود اما سایر تشنج ها ممکن است در همه بروز نکنند. شروع علائم به طور کلی در حدود 10-16 سالگی است، گرچه برخی از بیماران می توانند در 20 یا حتی اوایل 30 سالگی اولین حمله خود را بروز کنند. حركات میوكلونیك به طور كلی چندین ماه قبل از تشنج های تونیك كلونیك ژنرالیزه بروز می کند. کمبود خواب یک عامل اصلی در ایجاد تشنج در بیماران JME است.
برای صرع میوکلونیک نوجوانان دو زیر سندرم ماژور و دو زیر سندرم مینور تعریف شده است. اولین زیر سندرم ماژور همان JME کلاسیک است که فاقد حملات آبسانس است و 72٪ از کل بیماران JME را تشکیل می دهد: پرش های میوکلونیک در ابتدای صبح از 13 تا 15 سالگی شروع می شود و تشنج ژنرالیزه تونیک و کلونیک (گراند مال) معمولا 2 سال بعد ظاهر می شود. تشنج آبسانس در این فرم وجود ندارد. دومین زیر سندرم بزرگ، صرع آبسانس کودکی است که به صرع میوکلونیک نوجوانان تبدیل می شود و 18٪ موارد JME را تشکیل می دهد. یکی از زیر سندرم مینور JME میوکلونیای نوجوانی و تشنج گراند مال همراه آبسانس است که در دوران بلوغ یا بعد از 18 سالگی شروع می شود و 7 درصد بیماران را دربر می گیرد. گاهی بندرت (3٪) صرع میوکلونیک نوجوانان با حملات سقوط تشنجی (astatic drop seizures) در دوران بلوغ تظاهر می کند که با تشنج میوکلونیک و گراند مال همراه است.

علت بیماری صرع میوکلونیک نوجوانان

صرع میوکلونیک نوجوانان یک سندرم ژنتیکی ارثی است اما نحوه وراثت این اختلال مشخص نیست. اغلب (17-49٪) مبتلایان به JME دارای خویشاوندانی هستند که سابقه حملات صرعی دارند. همچنین این بیماری در زنان نسبت به مردان شایع تر است. اکثر موارد JME در اوایل کودکی تا بلوغ شروع می شود.

پاتوفیزیولوژی صرع میوکلونیک نوجوانان

ژنتیک صرع میوکلونیک نوجوانان کاملا شناخته نشده است. مطالعات نشان داده که موتاسیون در چندین ژن می تواند موجب استعداد فرد برای ابتلا به این بیماری شود. شناخته شده ترین این جهش ها در ژن GABRA1 و ژن EFHC1 است اگرچه موتاسیون حداقل در 3 ژن دیگر هم شناخته شده است. البته بسیاری از بیماران مبتلا به صرع میوکلونیک نوجوانان اختلالی در این ژن ها ندارند و احتمالا ژن های ناشناخته دیگری موجب بروز بیماری در آن ها می شود.
وقتی صرع میوکلونیک نوجوانان بدلیل جهش در ژن GABRA1 ایجاد شود نحوه وراثت آن اوتوزومال غالب است یعنی یک کپی از ژن معیوب در هر سلول برای بروز بیماری کافی است. نحوه وراثت در مورد ژن EFHC1 مشخص نیست.
اگرچه صرع میوکلونیک نوجوانان می تواند در افراد مختلف خانواده بروز کند و از نسلی به نسل دیگر انتقال یابد اما در برخی بیماران سابقه خانوادگی وجود ندارد.

تشخیص صرع میوکلونیک نوجوانان

تشخیص به طور معمول براساس شرح حال بیمار انجام می شود. معاینه بیمار معمولاً طبیعی است و یافته غیرطبیعی عصبی ندارد. تشخیص اولیه JME ، با ارزیابی دقیق شرح حال بیمار و به ویژه توانایی متخصص مغز و اعصاب در تشخیص پرش های میوکلونیک است که از مشخصه های اصلی این سندرم است. علاوه بر این، الکتروانسفالوگرام (نوار مغزی)، الگوی مشخصی از امواج صرعی در سندرم را نشان می دهد به صورت امواج نوک تیز (spike) سریع با فرکانس 4-6 هرتز است. این امواج غیرطبیعی ممکن است با تحریک نوری (چراغ چشمک زن) و یا تنفس های عمیق و تند (هیپرونتیلاسیون) در حین نواربرداری ایجاد شود.
هم MRI و سی تی اسکن به طور کلی در بیماران JME طبیعی است. با این حال، تعدادی از مطالعات کمی MRI، اختلالات کانونی یا منطقه ای در ماده خاکستری زیر قشر و قشر مغز، به ویژه تالاموس و قشر پیشانی، را در بیماران JME گزارش کرده اند.

درمان صرع میوکلونیک نوجوانان

موثرترین داروی ضد صرع برای صرع میوکلونیک نوجوانان، اسید والپروئیک  است. به دلیل شیوع بالای ناهنجاریهای جنین بدنبال مصرف والپروئیک اسید در بارداری، زنان در سنین باروری با داروهای دیگری مانند لاموتریژین یا لوتیراستام درمان می شوند. کاربامازپین ممکن است صرع های ژنتیکی را تشدید کند و به همین ترتیب باید از استفاده از آن در صرع میوکلونیک نوجوانان خودداری شود. معمولا درمان تا پایان عمر نیاز است و فقط اندکی از بیماران ممکن است پس از چندین سال مصرف داروها و کنترل صرع، بتوانند داروشان را قطع کنند. باید به بیماران هشدار داده شود تا از کم خوابی جلوگیری کنند. استرس، گرسنگی، مواجهه با نورهای چشمک زن و مصرف مشروبات الکلی نیز می تواند در برخی بیماران به بروز حمله تشنجی منجر شود و در این مورد باید آموزش های لازم برای سبک زندگی سالم به بیمار داده شود.

جنبه های تاریخی صرع میوکلونیک نوجوانان

اولین مورد رسمی JME در سال 1857 گزارش شد، زمانی که تئودور هرپین یک پسر بچه 13 ساله را توصیف کرد که مبتلا به پرش های میوکلونیک بود و سه ماه بعد دچار تشنج های تونیک-کلونیک شد. سپس در سال 1957، جانز و کریستین در مقاله ای که منتشر کردند چندین بیمار مبتلا به JME را شرح دادند و ویژگی های بالینی آن را به دقت توصیف کردند. نام “صرع میوکلونیک نوجوانان” در سال 1975 مطرح شد و توسط اتحادیه بین المللی مبارزه با صرع تصویب شد.

صرع میوکلونیک نوجوانان در رسانه

استندآپ کمدین انگلیسی Maisie Adam به صرع میوکلونیک نوجوانان مبتلا است و در نمایش برنده جایزه “Vague” (2018) درباره این بیماری صحبت کرد.
فیلم مستند Separating The Strains در سال 2018 به استفاده از روغن CBD برای درمان علائم JME پرداخت. البته در حال حاضر، هیچ مدرک علمی برای حمایت از استفاده از روغن CBD برای درمان علائم صرع میوکلونیک نوجوانان وجو12د ندارد.