داروهای ضد تشنج از ابتدای قرن بیستم به تدریج کشف و در دسترس قرار گرفتند و بویژه در 3 دهه گذشته بر تعداد آنها افزوده شده است. لذا در قرن‌های گذشته، پزشکان و افراد مبتلا به صرع در طبیعت و به ویژه ترکیبات گیاهی به دنبال درمان بودند. گاهی اوقات بخت با آنان یار بود و گیاهی را پیدا می کردند که به نظر می رسید موثر است. البته ایمنی و موثر بودن هیچ یک از این درمان ها به طور کامل ثابت نشده است. متأسفانه، برخی از داروهای گیاهی ممکن است با داروهای ضد تشنج تداخل داشته باشند یا حتی موجب القای تشنج شوند و در نتیجه بیماری صرع را بدتر کنند.
اگرچه برخی از داروهای گیاهی به عنوان مکمل های غذایی به راحتی در دسترس هستند، لزوما چون “طبیعی” هستند برای افراد مبتلا به صرع بی خطر محسوب نمی شوند. البته این بدان معنا نیست که اگر صرع دارید، باید از مصرف هر گونه سبزیجات اجتناب کنید.
بسیاری از مردم در سراسر جهان از داروهای گیاهی برای کنترل حملات صرع استفاده می کنند. علت استفاده از این ترکیبات می تواند این باشد که داروهای گیاهی به راحتی در دسترس هستند. علت دیگر احتمالا عدم دسترسی بیماران به مراقبت های بهداشتی استاندارد و حرفه ای است که موجب روی آوردن به ترکیبات گیاهی می شود. از سوی دیگر، برخی بیماران اصولا اعتماد و اعتقادی به درمان های طب مدرن ندارند. عدم کفایت درمانی داروهای ضد تشنج در فرم مقاوم به درمان صرع نیز موجب روی آوردن بیماران به داروهای گیاهی به عنوان یک درمان تکمیلی می شود.
صدها داروی گیاهی مختلف وجود دارد و دانش ما در مورد اثرات و عوارض آنها هنوز کامل نیست. آزمایش کردن یک داروی بالقوه به روش کنترل شده بر روی تعداد زیادی از افراد نیازمند وقت و سرمایه گذاری پرهزینه است. لذا، تحقیقات کمی از این دست در مورد گیاهان انجام شده است.
چرا استفاده از گیاهان دارویی برای درمان صرع دشوار است؟
حتی زمانی که اطلاعاتی در مورد خواص و اثرات یک گیاه در دست داریم، استفاده و کاربرد عملی آن ممکن است دشوار باشد. اشکال دارویی، دوزاژ و ترکیبات داروهای گیاهی در کشورهای مختلف حتی ایالات متحده به خوبی استاندارد نشده اند. در واقع، تا زمانی که فرد یا شرکت سازنده دارو ادعا نکند که این گیاه می تواند یک بیماری خاص را درمان یا از آن جلوگیری کند، سازمان غذا و دارو (FDA) آن را فقط به عنوان یک “مکمل غذایی” می شناسد و لذا، با شدت کمتری نسبت به سایر داروها بر آن نظارت می کند.
نکته دیگری که کار را پیچیده می کند این است که یک گیاه یا ترکیب گیاهی که برای اکثر افراد دیگر بی خطر است در افراد مبتلا به صرع ممکن است اثرات نامطلوبی ایجاد کند. به نظر می رسد که برخی گیاهان ممکن است به طور مستقیم احتمال تشنج را افزایش دهند. برخی گیاهان دیگر می توانند با داروهای ضد تشنج تداخل داشته باشند و در نتیجه باعث تشنج بیشتر یا تشدید عوارض جانبی داروهای ضد تشنج شوند. البته این امر بسته به نوع تشنج و داروهای ضد تشنجی که مصرف می شود، متفاوت است.
داروهای گیاهی با چه سازوکاری به کنترل تشنج کمک می کنند؟
در مطالعات مختلفی به این موضوع پرداخته شده که چگونه مواد موجود در گیاهان و داروهای گیاهی، مانند کومارین و فلاونوئیدها، ممکن است برای افراد مبتلا به صرع مفید باشد. در این پژوهش ها به موارد زیر اشاره شده است:
- ایجاد تعادل در انتقال دهنده های عصبی (نوروترانسمیترها)
- پیشگیری از التهاب عصبی
- مهار استرس اکسیداتیو
- بهبود عملکرد میتوکندری
داروهای گیاهی ضد تشنج در طب سنتی ایران
طب سنتی ایران سابقه طولانی در ارایه درمان های گیاهی برای بیماری های مختلف از جمله صرع و تشنج دارد. کتاب‌های طب سنتی ایران در مورد داروهای گیاهی صرع بسیار زیاد است. یک پژوهش اخیرا به بررسی داروهای گیاهی ضد صرع که در پنج کتاب معروف طب سنتی ایران ثبت شده است، پرداخته است.
این مطالعه بیست و پنج داروی گیاهی برای صرع را که در این کتاب‌ها فهرست شده و اطلاعات مربوط به اثرات ضد تشنجی یازده گیاه را به تفصیل ذکر کرده است. این 11 گیاه عبارتند از:
- گل صد تومانی (paeonia officinalis)
- فاشرای سفید (bryonia alba)
- اسطوخودوس (lavandula stoechas)
- سکبینه (ferula persica willd)
- آنغوزه (ferula asafetida)
- گشنیز (coriandrum sativum)
- بوت کش (caesalpinia bonducella)
- باریجه (ferula gummosa boiss)
- افتیمون (cuscuta epithymum murray)
- سدر مقدس (cedrus deodara loudon)
- مرزنگوش (origanum majorana)
عصاره بدست آمده از اکثر این یازده داروی گیاهی بر روی مدل های حیوانی اثرات ضد صرع نشان داده اند، البته به جز ferula asafoetida و ferula gummosa boiss که تنوانستند از تشنج القا شده با پنتیلن تترازول جلوگیری کنند.
در این پژوهش ها مکانیسم‌های مولکولی احتمالی موثر در کنترل صرع مورد بررسی قرار گرفته‌اند که به شرح زیر است:
- فعالیت ضد تشنجی عصاره اتانولی اندام‌های هوایی گیاه فاشرای سفید بدلیل اتصال آن به جایگاه بنزودیازپینی گیرنده گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA) است.
- عصاره آبی متانولی اسطوخودوس احتمالا به عنوان یک مسدود کننده کانال کلسیم عمل کند.
- عصاره اتری گیاه بوت کش ممکن است از طریق اتصال به کانال یونی کلرید گیرنده های GABA اثر کند.
با این حال، داده ها و اطلاعات دقیق از اثرات داروهای گیاهی در بیماران مبتلا به صرع محدود است و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
داروهای گیاهی ضد تشنج در طب سنتی سایر کشورها
عناب
عناب (Zizyphus jujube) زیزیفوس به عنوان یک ضد تشنج در طب سنتی در هند استفاده می شود. برخی مطالعات خواص ضد صرع آن را در آزمایش مدل های حیوانی نشان داده اند. علاوه بر این، عصاره هیدروالکلی عناب اثرات ضد تشنج داروهای فنی توئین و فنوباربیتال را بدون تغییر سطح سرمی هر دو دارو تقویت می کند. عناب همچنین می‌تواند اختلالات شناختی مرتبط با تشنج و استرس اکسیداتیو را در موش‌ها بهبود بخشد.
سرخدار هیمالیا
سرخدار (Taxus wallichiana Zucc) هیمالیا یک داروی گیاهی بومی است که در مناطق شمالی پاکستان و نپال برای صرع استفاده می شود، اگرچه شواهد کافی در مورد اثرات ضد تشنج آن وجود ندارد. اثر ضد تشنج این گیاه برای اولین بار در یک مطالعه علمی طراحی شده در سال 1997 نشان داده شد. مکانیسم اثرات ضد تشنج آن هنوز ناشناخته است.
قارچ گانودرما
گانودرما لوسیدوم (Ganoderma lucidum) یک داروی گیاهی سنتی محبوب در طب سنتی چین است. برخی مطالعات انجام شده نشان داده است که اسپور قارچ گانودرما دارای خواص ضد صرع است. احتمال دارد اثرات ضد صرع اسپور گانودرما لوسیدوم ناشی از مهار یون کلسیم انباشته شده در نورون های هیپوکامپ باشد.
مریم گلی قرمز
مریم گلی قرمز (Salvia miltiorrhiza) یک داروی گیاهی است که در طب سنتی چین برای درمان تشنج و صرع استفاده می شود. عصاره خام استونیک مریم گلی دارای اثر ضد تشنجی قابل توجهی در مدل های حیوانی بوده است.
پنجه گربه چینی
پنجه گربه چینی (Uncaria rhynchophylla) یکی دیگر از داروهای گیاهی رایج در طب سنتی چین است که برای صرع استفاده می شود. اثرات ضد صرع uncaria rhynchophylla در مدل‌های تشنج‌های صرعی ناشی از اسید کاینیک نشان داده شده است. ترکیبات متعددی در در این گیاه یافت می‌شود و ترکیبات مرتبط با محافظت عصبی آنها رینکوفیلین و ایزورینکوفیلین هستند.
فیکوس پلاتی فیلا
فیکوس پلاتی فیلا (Ficus platyphylla) در طب سنتی نیجریه ، به ویژه شمال نیجریه برای صرع استفاده می شود. اثرات این گیاه به طور گسترده در نیجریه پذیرفته شده و ثابت شده است که تجویز خوراکی عصاره متانولی پوست ساقه Ficus platyphylla اثرات ضد تشنجی دارد و در موش‌های دچار تشنج بی‌خطر است.
خربق کاذب سبز و سایر گیاهان دارویی آمریکا
داروهای گیاهی که در آمریکا برای صرع استفاده می شوند عبارتند از:
- خربق کاذب سبز (Veratrum viride)
- بتونی یا چای کوهی (Stachys officinalis)
- کوهوش آبی (Caulophyllum thalictroides)
- کاوا (Piper methysticum)
- دارواش (Viscum)
- برنجاسف (Artemisia vulgaris)
- پیپسی سوا (Chimaphila umbellate)
- قاشقک (Scutellaria laterifolia)
- سنبل الطیب (Valeriana officinalis)
اگر به فکر مصرف یک داروی گیاهی برای درمان تشنج هستید، چه کاری باید انجام دهید؟
اگر از درمان فعلی صرع خود راضی نیستید یا شنیده‌اید که ممکن است به داروهای گیاهی به مشکلات دیگری (مانند افسردگی، خواب یا کاهش حافظه) کمک کند و به این فکر افتاده اید که یک داروی گیاهی را امتحان کنید، به ادعاهای سازنده یا شرکتی که سعی در فروش آن دارد تکیه نکنید. در منابع معتبر بیشتر جستجو کنید و حتما با پزشک خود مشورت کنید.
- اطلاعاتی را که از منابع مختاف جمع آوری کرده اید با پزشک خود در میان بگذارید. اگر پزشکتان گفت که استفاده از این محصول گیاهی در کنار داروهای معمول ضد تشنج مشکلی ندارد، داروی گیاهی را مصرف کنید اما نه بیش از دوز توصیه شده.
- اگر دچار عوارض جانبی جدیدی شدید، آن را نادیده نگیرید و با پزشک تماس بگیرید.
- هرگز یک داروی گیاهی را جایگزین داروی ضد تشنج خود نکنید. اگر این کار را انجام دهید، ممکن است دچار تشنج های پایدار یا صرع استاتوس شوید.
- هر بار که به پزشک مراجعه می کنید، حتما گزارش کاملی از هر گیاه یا سایر داروهای بدون نسخه ای که مصرف می کنید ارائه دهید (ساده ترین راه این است که تمام جعبه های دارویی را همراه خود ببرید).
