از زمانهای گذشته در متون علمی به ارتباط بین خواب و تشنج اشاره شده است و حتی قدمت توجه به این موضوع به زمان ارسطو نیز میرسد. در کتب پزشکی اواخر قرن 19 مطرح شده تشنج های شبانه در بیشتر موارد در زمان به خواب رفتن یا بیدار شدن فرد دیده میشوند.
ارتباط بین مشکلات خواب و تشنج بصورت یک چرخه معیوب است. وقوع تشنج شبانه باعث بروز خواب منقطع و کیفیت نامناسب خواب می شوند، از سوی دیگر اختلال خواب سبب تحریک و وقوع تشنج صرعی می گردد. بنابراین تشخیص بموقع و کنترل اختلال خواب در بیماران صرعی یک مسئله مهم و حیاتی است که نه تنها می تواند در کنترل تشنج بیمار کمک کننده باشد ، بلکه میزان یادگیری، خلق و خو، رفتار و کیفیت زندگی بیماران را نیز بهبود می بخشد. همچنین گاهی افتراق بین تشنج های شبانه و برخی اختلالات خواب مشکل است. بدلیل اثری که خواب بر زمان وقوع و فرکانس تشنج ها می گذارد بررسی خواب این افراد ابزار ارزشمندی در جهت کنترل و درمان بیماران مبتلا به صرع است.
تشنج در هنگام خواب
تشنج صرعی می تواند در هر زمان از روز یا شب رخ دهد. حدود ۲۰٪ افراد مبتلا به صرع تنها در طول خواب دچار تشنج شده و ۳۵٪ هم در بیداری و هم در خواب تشنج میکنند.
یکی از فرضیه های موجود در مورد ارتباط بین خواب و فعالیت تشنجی وجود سینکرونیزاسیون بین مدارهای الکتریکی مناطق مختلف مغز در زمانی است که فرد در خواب مرحله نان رم قرار دارد. سینکرونیزاسیون بیش از حد ممکن یا هیپر سینکرونیزاسیون میتواند منجر به تشنج شود. فرضیه دیگر مربوط به تغییرات فیزیولوژیک مرتبط با ریتم های شبانه روزی و تولید ملاتونین است. بدین ترتیب امواج اپیلپتیفرم در برخی مراحل خواب تشدید می شوند پس غیر معمول نیست که برخی سندروم های صرعی فقط در هنگام خواب رخ دهند.
در سندروم های اپی لپسی زیر تشنج بطور معمول در طول خواب رخ می دهد:
· صرع لوب پیشانی شبانه (صرع NFLE )
· صرع خوش خیم با اسپایک سنترو تمپورال (BECTS)
· سندرم پانایوتوپولوس
صرع های دیگری که در برخی موارد حمله تشنجی در طول خواب رخ می دهد عبارتند از صرع لوب پیشانی شبانه غالب اتوزومال، سندرم لنوکس-گاستات، و صرع با اسپایک موج مداوم در خواب.
اختلالات خواب در بیماران مبتلا به اپی لپسی
خواب یک نیاز بیولوژیک حیاتی برای سلامت روانی و جسمی انسان است. محرومیت از خواب خوب و کافی میتواند سبب افزایش فرکانس و شدت حملات تشنجی گردد.از طرف دیگر اختلالات خواب در افراد مبتلا به صرع، شایع است. انواع مختلفی از اختلالات خواب مرتبط با صرع وجود دارد:
بی خوابی
افراد مبتلا به صرع بین ۲۴ تا ۵۵٪ دچار بی خوابی هستند. بی خوابی در افراد مبتلا به صرع ممکن است ناشی از عوامل متعددی مانند تشنج در شب، اثرات داروها و یا ترس از وقوع تشنج باشد.همچنین افراد مبتلا به صرع بیش از جمعیت عادی دچار افسردگی و اضطراب می باشد که همین موضوع احتمال بروز بیخوابی را در این گروه بالا میبرد.از طرف دیگر علامت بیداری مکرر و بیخوابی میتواند یکی از تظاهرات تشنج باشد.
OSA آپنه انسدادی
یک اختلال تنفسی است که بصورت انسداد کامل یا نسبی راه هوایی فوقانی در طول خواب است. آپنه انسدادی خواب در حدود ۳۰ ٪ افراد مبتلا به صرع دیده میشود که دو برابر احتمال ابتلا در جمعیت عمومی است. عوامل بالقوه کمک کننده به افزایش شیوع آپنه انسدادی خواب در بیماران صرعی عبارتند از اثرات شل کنندگی داروها مانند باربیتورات ها، بنزودیازپین ها بر تونیسیتی عضلات راه هوایی فوقانی، افزایش وزن ناشی از دارو و بی تحرکی. همچنین تکنیک درمانی تحریک عصب واگ در مورد تشنج های مقاوم به درمان دارویی میتواند سبب وقوع اختلالات تنفسی حین خواب گردد.
ارتباط بین اختلالات تنفسی خواب از جمله آپنه انسدادی خواب و صرع کاملا ثابت شده است. وجود آپنه انسدادی خواب به بدتر شدن کنترل تشنج یا شروع تشنج های جدید در بزرگسالان مسن تر کمک می کند .وجود آپنه ها و هیپوپنه های مکرر در خواب سبب بروز بیداری مکرر ( اروزال) ، افت اشباع اکسیژن خون و برادی تاکیکاردی می شود که در درازمدت منجر به محرومیت از خواب و ریسک بالاتر ابتلا به بیماری های قلبی و متابولیکی می شود. محرومیت از خواب به عنوان یک عامل شعله ور شدن تشنج شناخته شده است. به این ترتیب، آپنه انسدادی خواب میتواند منجر به خواب آلودگی شدید روزانه و عدم کنترل تشنج در بیماران صرعی شود.
از طرفی در مطالعات نشان داده شده درمان آپنه انسدادی خواب با دستگاه فشار مثبت کمک تنفسی PAP میتواند سبب کاهش بروز( interictal spikes)امواج تشنجی در آپنه انسدادی خواب شوند. احتمالا این درمان با بهبود انسجام خواب و اصلاح افت اشباع اکسیژن و هیپرکاپنه باعث کاهش وقوع تشنج می شود. از آنجا که طبق مطالعات معتبر درمان آپنه انسدادی خواب میتواند تا 40–86٪ به کنترل تشنج بخصوص در موارد تشنج های مقاوم به درمان کمک کند و نیز با توجه به شیوع بالای آپنه انسدادی خواب در بزرگسالان مبتلا به صرع شدیدا توصیه میشود در این بیماران غربالگری بالینی روتین برای آپنه انسدادی خواب صورت گیرد.
برخی فاکتورهای مستعد کننده بروز این بیماری عبارتند از سن بالا ، جنس مرد، چاقی ، دور گردن بیش 16-17 اینچ. ابزارهای غربالگری گوناگونی برای بیماران آپنه انسدادی خواب وجود دارد از جمله پرسشنامه STOP-BANG که حساسیت و ویژگی بالایی دارد. این پرسشنامه دارای 8 جزء است، اگر یک بیمار 3 اسکور یا بالاتر داشته باشد، دارای ریسک بالایی برای ابتلا به آپنه انسدادی خواب بوده و اندیکاسیون ارزیابی بیشتر از نظر ابتلا به آپنه انسدادی خواب دارد. پلی سومنوگرافی استاندارد شبانه در کلینیک خواب استاندارد طلایی تشخیص آپنه انسدادی خواب است.
اگرچه کاهش وزن و تغییر عادات زندگی عوامل موثری در درمان آپنه انسدادی خواب هستند،دستگاههای فشار مثبت کمک تنفسی PAP درمان خط اول برای موارد متوسط تا شدید آپنه انسدادی خواب است. درمان مثبت فشار راه هوایی سبب کنترل و کاهش وقوع حوادث تنفسی می شوند و در نتیجه موجب بهبودی علایم خواب آلودگی در طول روز، خلق و خوی افسرده، اختلال شناختی گردیده و در صورت ادامه درمان دراز مدت سبب کاهش احتمال ابتلا به اختلالات متابولیک دیابت فشار خون و حوادث قلبی عروقی می شوند.
پاراسومنیاها
شامل اختلالات خواب به صورت رفتارهای غیر معمولی هستند که قبل و در هنگام خواب و همچنین هنگام بیدار شدن رخ می دهد. افتراق بین برخی از اشکال صرع از پاراسومنیاها گاها بسیار دشوار است. پلی سومنوگرافی استاندارد شبانه با مونتاژ گسترده تری از لیدهای نوار مغز برای تشخیص دقیق ضروری است. پاراسومنیاها را می توان به دو گروه مرتبط با NREM و مرتبط با REM دسته بندی کرد.
• پاراسومنیا های مرتبط با NREM: این گروه از اختلالات شامل راه رفتن در خواب، night terror، و اختلالات arousal است که معمولا در نیمه یا یک سوم ابتدای خواب رخ میدهند و فرد گاها آنها را بخاطر می آورد. افتراق بین برخی از انواع صرع مانند صرع لوب پیشانی شبانه، از این موارد بسیار مشکل میباشد. از طرفی ، اختلالات arousal در یک سوم موارد در افراد نزدیک خانواده بیماران مبتلا به صرع لوب پیشانی شبانه یافت می شود.
• پاراسومنیا های مرتبط با REM: behavioral Disorder REM،که در آن فرد برخلاف افراد نرمال فاقد آتونی در مرحله خواب رویا است و مطابق با خوابی که می بیند واکنش حرکتی نشان میدهد . این وضعیت ممکن است تا ۱۲٪ در افراد مسن تر مبتلا به صرع رخ دهد متاسفانه در بیشتر مواقع تشخیص داده نمیشود.
خلاصه
در نهایت خواب و اپی لپسی رابطه بسیار پیچیده ای دارند. از یک طرف سنکرونی موجود در برخی مراحل خواب سبب تریگر تشنج میگردد و بعضی انواع سندروم های اپی لپسی بطور شایع در خواب تظاهر میکنند. از طرفی کمبود خواب سبب تحریک تشنج می گردد. از جانب دیگر اختلالات خواب در بیماران مبتلا به صرع شایع هستند و درمان آنها بخصوص درمان اختلالات تنفسی خواب موجب بهبود روند درمان و کنترل حملات تشنج شود.همچنین نه تنها حمله تشنجی می تواند سبب اختلال در کیفیت و کمیت خواب گردد بلکه درمانهای موجود از جمله داروهای ضد تشنج جراحی صرع و روش تحریک واگ میتوانند موجب بروز اختلال خواب شوند.
بنابراین توصیه میشود در بیماران مبتلا به اپی لپسی حتما در مورد کیفیت و وضعیت خواب آنان سوال کرد و توجه کرد که از نظر ابتلا به اختلالات خواب مورد غربالگری تشخیص و درمان قرار گیرند.
