مطالعات جمعیت شناسی نشان می دهد که بروز سالیانه صرع 44 نفر به ازای هر صد هزار نفر از جمعیت است اما وقتی این آمار به تفکیک جنسیت بررسی کنیم بروز سالیانه موارد جدید صرع در مردان 49 مورد و در زنان 41 مورد به ازای هر یکصد هزار نفر است بدین معنی که بروز صرع در زنان کمتر از مردان است. این تفاوت شاید به این دلیل باشد که برخی از علل صرع نظیر سکته های مغزی، تروماهای (ضربه) مغزی یا تشنج های مرتبط با مصرف الکل در مردان بیشتر دیده می شود. البته خطر تکرار حملات تشنجی و نیز میزان بهبودی نهایی صرع در هر دو جنس مرد و زن یکسان است.
برخی از سندرم های خاص صرع نظیر صرع آبسانس دوران کودکی (childhood absence epilepsy) و سندرم صرع حساس به تحریکات نوری (syndrome of photosensitive epilepsy) مشخصا در زنان نسبت به مردان شایعتر است. بعلاوه، برخی از بیماری های ژنتیکی که با بروز صرع همراهی دارند ( نظیر سندرم Rett و یا سندرم Aicardi) و تشنج های مرتبط با افزایش فشارخون حاملگی (اکلامپسی) می توانند فقط در زنان بروز کنند. پس به نظر می رسد علی رغم تفاوت های آماری اندک، زنان نیز همچون مردان در خطر بروز تشنج و صرع قرار دارند و با توجه به تاثیراتی که صرع به عنوان یک بیماری مزمن بر سلامت دوران باروری و بارداری زنان می گذارد، مساله صرع و سلامت زنان در سلسله مقالاتی مرور خواهد شد.
تاثیر متقابل صرع و هورمون های جنسی
هورمون های مترشحه از هیپوقیز و غدد جنسی بر روی تحریک پذیری مغز اثرگذار هستند. استروژن ها وقتی در تماس مستقیم با قشر مغز قرار گیرند یا به صورت وریدی در بدن تزریق شوند، می توانند باعث بروز تشنج شوند. احتمالا تغییراتی که در سطح غشای سلول ها ( تغییر در عبور و مرور یون کلسیم) و نوروترانسمیتر های مهاری و تحریکی مغز رخ می دهد، در این امر دخیل است. از سوی دیگر، پروژسترون می تواند باعث کاهش تحریک پذیری مغز شود. پس تغییرات سطح هورمون های جنسی در زنان می تواند به طور بالقوه بر کنترل صرع اثر بگذارد.
در طول زندگی، زنان در دوره های مختلف این تغییرات هورمونی را تجربه می کنند؛ با شروع قاعدگی سطح هورمون های مترشحه از تخمدان افزایش می یابد و نوسانات سیکلی در هورمون ها بروز می کنند. این نوسانات سیکلی را در دوره بارداری، در زمان یایسگی و زمانیکه فرد داروهای هورمونی (نظیر قرص های ضدبارداری) مصرف می کند، نیز شاهد هستیم. تغییرات این چنینی در سطح هورمون ها می تواند منجر به کاهش آستانه تشنج و از کنترل خارج شدن صرع شود، اگرچه اثرپذیری افراد مختلف از این تغییرات متفاوت است.
ارتباط صرع با شروع قاعدگی در دختران نوجوان
بسیاری از زنان مبتلا به صرع ابراز می کنند که تشنج هاشان به صورت سیکلی بروز می کند و ممکن است برخی از تشنج های دوران کودکی که پیش از آغاز خونریزی های قاعدگی (منارک) به صور گهگاهی رخ می دادند با آغاز اولین عادت ماهیانه (منارک) بیشتر و منظم تر بروز کنند. مطالعات نشان می دهد در 25 درصد زنان مبتلا به صرع، اولین حمله تشنجی با شروع اولین عادت ماهیانه رخ داده است. برخی تشنج های ژنتیکی مانند صرع میوکلونیک جوانان (juvenile myoclonic epilepsy) یا صرع آبسانس جوانان معمولا حول و حوش بلوغ تظاهر می کنند و برخی از صرع های فوکال غیر ژنتیکی نیز در همین زمان بدتر می شوند و ممکن است در کانون توجه قرار گیرند. از سوی دیگر، برخی از سندرم های صرعی که در دوران کودکی آغاز شده اند ممکن است با رسیدن به دوران بلوغ برطرف شوند که می توان به صرع آبسانس دوران کودکی (childhood absence epilepsy) و صرع رولاندیک خوش خیم (benign rolandic epilepsy) اشاره کرد. برخی محققان هم معتقدند اگر حملات صرع در طول سال اول پس از آغاز اواین عادت ماهانه بروز کند احتمال اینکه بعدها تحت تاثیر عادات ماهیانه تشدید شود، بیشتر است.
با شروع اولین عادت ماهیانه، هورمون های مترشحه از هیپوفیز (LH, FSH) و تخمدان (استروژن و پروژسترون) در بدن افزایش می یابند. افزایش سطح استروژن در این زمان (که باعث افزایش تحریک پذیری مغز می شود) می تواند موجب شروع حملات صرعی در بیمار شود و افزایش دوره ای استروژن در مقایسه با پروژسترون در سیکل های قاعدگی بعدی می تواند به از کنترل خارج شدن تشنج های بیمار منجر شود. حتی فرم های مختلف تشنج ممکن است به گونه ای متفاوت تحت تاثیر سیکل قاعدگی قرار گیرند؛ بطور مثال، تشنج های فوکال ممکن است در نیمه اول سیکل (فاز فولیکولار) تشدید شوند اما صرع آبسانس معمولا در نیمه دوم سیکل (فاز لوتیال) بدتر می شوند.
صرع های وابسته به قاعدگی (catamenial epilepsy)
صرع کاتامنیال یک اصطلاح کلی است برای هرگونه تشدید تشنج در سیکل قاعدگی. برخی انواع صرع های کاتامنیال یک الگوی ثابت و قابل پیش بینی دارند به طوریکه حمله تشنج معمولا در زمان خاص از سیکل به طور ماهانه تکرار می شود؛ این ها صرع های کاتامنیال واقعی هستند و نادرند اما بیش از نیمی از زنان مبتلا به صرع ممکن است تغییرات مختصری را در فرکانس حملات تشنجی در سیکل های قاعدگی تجربه کنند.
کاهش سطح استروژن و پروژسترون که پیش از شروع خونریزی قاعدگی رخ می دهد می تواند باعث بروز نوساناتی در سطح داروهای ضد صرع در خون شود. القای آنزیم های کبدی در این زمان می تواند سطح سرمی موثر برخی داروهای ضد صرع را بکاهد و منجر به بروز تشنج شود.
سه الگوی اصلی بر اساس تغییرات هورمونی برای صرع های کاتامنیال توصیف شده است. در واقع، زمانی که سطح استروژن نسبت به پروژسترون بالاتر می رود تشنج ها تشدید می شوند؛ این حالت در زمان شروع خونریزی قاعدگی (نوع 1 صرع کاتامنیال) و زمان پیش از تخمک گذاری در وسط سیکل (نوع 2) رخ می دهد. در بیمارانی که سیکل بدون تخمک گذاری دارند بدلیل عدم افزایش پروژسترون در نیمه دوم سیکل، ممکن است تشنجات در این زمان تشدید شوند (نوع 3).
شناخت این الگوهای رایج و تشخیص آن در بیمار می تواند به کنترل و درمان بهتر صرع کمک کند. پزشک ممکن است در بازه زمانی از سیکل که احتمال بروز تشنج وجود دارد به طور موقت دوز داروی ضد تشنج را در بیمار افزایش دهد یا یک داروی دیگر را برای چند روز به رژیم داروی ضد تشنج بیمار اضافه نماید.
استفاده از ترکیبات هورمونی ازجمله پروژسترون ها در کنترل صرع های مرتبط با قاعدگی نتایج ضد و نقیضی در بر داشته و هنوز به طور روتین توصیه نمی شود.
