افراد معمولاً پس از خوابیدن در رختخواب جابجا می شوند و حرکت می کنند. برای بسیاری از ما، زمانی که یک موقعیت راحت پیدا می کنیم و به خواب می رویم، این حرکات کند می شود. اما برای میلیون‌ها نفر از افراد مبتلا به اختلالات حرکتی مرتبط با خواب، این حرکات شبانه در طول خواب افزایش می‌یابد و آزاردهنده است.
حرکات غیر طبیعی می تواند استراحت کافی و با کیفیت را دشوار کند و خواب فردی که کنار بیمار می خوابد را نیز بر هم بزند. خواب تکه‌تکه یا منقطع می‌تواند منجر به عوارضی در روز مانند خستگی و مشکلاتی در مدرسه یا محل کار شود. شناخت این اختلالات اولین قدم برای یافتن درمان مناسب است.
طبق طبقه‌بندی بین‌المللی اختلالات خواب (ICSD-3)، اختلالات حرکتی مرتبط با خواب، دسته‌ای از اختلالات خواب هستند که در آن ها بروز حرکات تکراری با فرایند خواب طبیعی تداخل می کنند. این حرکات معمولاً ساده هستند، مانند یک پرش سریع دست یا حرکت دادن مکرر اندام. این اختلالات با حرکات پیچیده‌تری که در “پاراسومنیا” دیده می‌شود، مانند راه رفتن در خواب یا وحشت شبانه، متفاوت هستند. در ادامه به برخی اختلالات حرکتی مرتبط با خواب اشاره می کنیم.
سندرم پای بیقرار
سندرم پای بیقرار (RLS) Restless leg syndrome وضعیتی است که در آن فرد تمایل درونی شدید و مقاومت ناپذیری برای تکان دادن پاهای های خود احساس می کند. این احساس اغلب از هنگام غروب رخ می دهد که فرد کمتر حرکت می کند. این احساس ناخوشایند به خواب رفتن را برای فرد دشوار می کند. تقریباً همه بیماران مبتلا به RLS اختلال خواب را گزارش می‌کنند.
سندرم پای بیقرار بین ۷ تا ۱۰ درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می دهد. افراد مبتلا به RLS این احساساتی را که در پاها، بازوها و حتی گردن رخ می دهد، ناراحت کننده، تحریک کننده یا دردناک توصیف می کنند. این وضعیت گاهی با ژنتیک، بارداری، کمبود مواد مغذی و بیماری های زمینه ای همراه است اما اغلب علل دقیق پاهای بیقرار ناشناخته است.
اگرچه هیچ دارویی برای سندرم پای بیقرار شدید وجود ندارد، مکمل‌های غذایی، درمان‌های دارویی و تغییرات سبک زندگی معمولاً در کاهش علائم مؤثر هستند.
سندرم پای بیقرار فقط زمانی رخ می‌دهد که فرد بیدار است یا در آستانه خواب است اما بیش از ۸۰ درصد از افراد مبتلا به RLS یک اختلال حرکتی مرتبط با خواب دارند که در طول خواب اتفاق می‌افتد که به آن “اختلال حرکت دوره‌ای اندام” می‌گویند.
اختلال حرکت دوره ای اندام
اختلال حرکت دوره‌ای اندام Periodic limb movement disorder (PLMD) شامل حرکات مکرر دست‌ها و پاها در طول خواب است. فرد مبتلا به PLMD ممکن است هر بار ۵ تا ۹۰ ثانیه، حداقل ۱۵ بار در ساعت، دست یا پا را حرکت دهد. این حرکات ممکن است باعث بیدار شدن فرد شود، بنابراین اختلالات خواب یکی از عوارض رایج این اختلال حرکتی مرتبط با خواب است.
افرادی که مبتلا به PLMD تشخیص داده می شوند، تمایلی آگاهانه برای حرکت دادن اندام ها در خود احساس نمی کنند و برخلاف مبتلایان به سندرم پای بیقرار، احساس ناراحتی نمی کنند. این عدم احساس نیاز به حرکت عضو و ناراحتی باعث می شود بسیاری از افراد مبتلا به PLMD از علائم شبانه خود بی خبر باشند.
مطالعات نشان داده اند که حدود ۲ درصد از کودکان و ۴ تا ۱۱ درصد از بزرگسالان به PLMD مبتلا هستند، اگرچه شیوع واقعی ناشناخته است زیرا بسیاری از افراد احتمالاً تشخیص داده نمی شوند. سابقه خانوادگی پای بیقرار خطر ابتلا به PLMD را افزایش می دهد؛ کمبود برخی مواد مغذی و عوارض برخی داروها نیز از علل دیگر بروز اختلال حرکتی دوره ای اندام است.
درمان اختلال حرکت دوره ای اندام اغلب شبیه درمان سندرم پاهای بیقرار است، اگرچه آکادمی پزشکی خواب آمریکا اشاره می کند که در حال حاضر شواهد کافی برای ارائه توصیه هایی در مورد درمان دارویی PLMD وجود ندارد.
دندان قروچه در خواب
بروکسیسم (bruxism) Sleep related bruxism اصطلاح پزشکی برای دندان قروچه است. “دندان قروچه مرتبط با خواب” یک اختلال حرکتی است که در آن فرد هنگام خواب دندان‌های خود را به هم فشار می‌دهد یا می‌ساید. دندان قروچه می تواند به مرور زمان منجر به سایش دندان، درد دندان یا فک و سردرد شود.
ساییدن دندان ها اغلب در ابتدا یا انتهای خواب اتفاق می‌افتد و حدود ۸۰ درصد از موارد دندان قروچه زمانی رخ می‌دهد که فرد در هنگام خواب بیدار می‌شود. به نظر می رسد که شیوع دندان قروچه مرتبط با خواب در دوران کودکی بیشتر باشد و بین ۶ تا ۵۰ درصد کودکان بدان مبتلا شوند. این عارضه با افزایش سن کمتر می شود و تنها ۳ تا ۸ درصد از بزرگسالان را مبتلا می کند.
دندان قروچه می تواند اولیه باشد، به این معنی که ناشی از بیماری دیگری نیست، یا ثانویه باشد، به این معنی که بدلیل بیماری دیگری بروز می کند. عوامل ایجاد کننده دندان قروچه شامل برخی داروهای روانپزشکی، داروهای روانگردان و بعضی بیماری ها (از جمله اختلال رفتار خواب REM) است. اختلالات تنفسی مرتبط با خواب نیز با دندان قروچه همراهند؛ دندان قروچه معمولاً در افراد مبتلا به آپنه انسدادی خواب رخ می دهد.
در افراد سالم، دندان قروچه در حین خواب ممکن است نیاز به درمان نداشته باشد. اگر دندان قروچه باعث آسیب به دندان، سردرد یا تداخل در فعالیت های روزانه شود، درمان ممکن است به کاهش دردهای فرد و جلوگیری از آسیب دندان کمک کند.
کرامپ های عضلانی مرتبط با خواب
هر کس که اسپاسم های عضلانی شبانه را تجربه کرده است، می‌داند که گرفتگی عضلات چقدر دردناکند. وقتی این گرفتگی عضلات پا بر خواب اثر می‌گذارد، “کرامپ پای مرتبط با خواب” (Sleep related leg cramps) نامیده می شود.
این گرفتگی عضلات پا شامل انقباضات ناگهانی و غیرارادی عضلات است که از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد. این گرفتگی‌ها ممکن است به خواب رفتن را دشوار کنند یا باعث شوند فرد در نیمه شب از خواب بیدار شود.
کرامپ های شبانه در پاها شایع است. در واقع، تا ۶۰ درصد از بزرگسالان ممکن است گاهی این علامت دردناک شبانه را تجربه کنند. گرفتگی عضلات پا در خواب ممکن است ناشی از خستگی عضلانی یا آسیب عصب، بیماری زمینه‌ای، برخی داروها و حتی، فعالیت‌های معمول روزانه باشد. فعالیت های روزانه که خطر گرفتگی عضلات پا در خواب را افزایش می دهد شامل ایستادن طولانی مدت و ورزش شدید است.
خوشبختانه، گرفتگی عضلات پا در خواب اغلب با کشش، ماساژ یا اعمال گرما بر روی عضلات درگیر برطرف می شود. در مواردی که به تسکین بیشتری نیاز است، درمان شامل مدیریت بیماری های زمینه‌ای و تجویز دارو است، اگرچه داروها همیشه برای درمان این وضعیت مؤثر نیستند.
اختلال حرکات ریتمیک مرتبط با خواب
اختلال حرکات ریتمیک مرتبط با خواب (SRMD) Sleep-related rhythmic movement disorders وضعیتی است که با حرکات تکراری و ریتمیک مشخص می‌شود که در زمان خواب‌آلودگی یا هنگام خواب رخ می‌دهد. این حرکات اغلب به صورت تکان دادن بدن است که در آن فرد تمام بدن خود را حرکت می دهد یا ممکن است سر را مکرراً به تخت بزند. افراد مبتلا به SRMD اغلب در طول این حرکات زمزمه می کنند یا صدا تولید می کنند.
حرکات ریتمیک در طول خواب در نوزادان رایج است و تا ۶۶ درصد از نوزادان را تحت تأثیر قرار می دهد و همیشه به عنوان یک اختلال در نظر گرفته نمی شود. فقط زمانی SRMD تشخیص داده می شود که این حرکات خواب فرد را به هم بزند و یا موجب اختلال در فعالیت های روزانه شود. تنها ۵ درصد از کودکان در ۵ سالگی ممکن است کماکان حرکات ریتمیک حین خواب داشته باشند. این وضعیت به ندرت در نوجوانان و بزرگسالان دیده می شود.
تحریک سیستم دهلیزی یا گوش داخلی ممکن است یکی از دلایل بروز حرکات ریتمیک در برخی از نوزادان و کودکان نوپا باشد. سیستم دهلیزی بر تعادل تأثیر می گذارد. مشخص شده است که خود-تحریکی این سیستم در نوزادان، کودکان نوپا و کودکان مبتلا به اوتیسم یا ناتوانی‌های ذهنی آرام‌بخش است. در واقع، این حرکات ریتمیک ممکن است یک استراتژی آرام بخش باشد که در برخی از کودکان برای مبارزه با بی خوابی استفاده می شود.
میوکلونوس خوش خیم شیرخواران
میوکلونوس خوش‌خیم شیرخواران در خواب (BSMI) Benign sleep myoclonus of infancy با تکان‌ها یا پرش هایی مشخص می‌شود که وقتی نوزاد خواب‌آلود یا خواب است، بروز می کند و می تواند از اولین روز زندگی تا ۳ سالگی شروع می‌شود. این اختلال حرکتی نادر گاهی اوقات با اختلالات دیگری مانند صرع اشتباه گرفته می شود. برخلاف صرع، علائم BSMI با بیدار شدن نوزاد متوقف می شود و در حین بیداری وجود ندارد. معمولاً نیازی به درمان شیرخوار نیست، زیرا در دو سوم نوزادان مبتلا تا ۳ ماهگی این علایم برطرف می شود.
میوکلونوس پروپریوسپینال در شروع خواب
میوکلونوس پروپریوسپینال در شروع خواب (PSM) Propriospinal myoclonus at sleep onset یک اختلال حرکتی است که در آن فرد هنگام خواب‌آلودگی یا تلاش برای به خواب رفتن، دچار پرش های ناگهانی در گردن و شکم می شود. اگرچه این حرکات غیرطبیعی ممکن است موجب اختلال در به خواب رفتن شوند اما با عمیق تر شدن خواب برطرف می شوند. این اختلال حرکتی ممکن است اولیه باشد (ناشی از یک بیماری زمینه ای نباشد) یا ثانویه و در نتیجه یک بیماری نورولوژیک باشد. درمان PSM اغلب برطرف کردن علت زمینه‌ای بیماری است.
چه زمان باید به دکتر مراجعه کرد؟
خواب کافی و با کیفیت برای افراد در هر سنی ضروری است. از دست دادن خواب می تواند بر افکار و احساسات ما تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به مشکلات روحی و جسمی را در درازمدت افزایش دهد. بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات حرکتی مرتبط با خواب، خواب ناکافی و بی کیفیت دارند، گاهی اوقات بدون اینکه علت مشکل خود را بدانند. به همین دلیل، هر کسی که اختلال خواب مداوم دارد، بهتر است با پزشک مشورت کند. گاهی پزشک با بررسی های تکمیلی مانند نوار خواب به تشخیص اختلالات حرکتی مرتبط با خواب می رسد.
