تومور مغزی: انواع، علائم، نحوه تشخیص و درمان

تشخیص تومور مغزی برای بیمار، یک واقعه ی خطیر و تاثیر گذار بر ادامه زندگی وی و نزدیکانش خواهد بود، چه به لحاظ فیزیکی و چه از نظر احساسی. از این رو آگاهی کامل بر جوانب مختلف آن کمک شایانی به بیماران جهت کنترل و درمان این بیماری خواهد کرد.

علت به وجود آمدن تومور مغزی چیست و چگونه ایجاد می شود؟

تومورهای مغزی زمانی به وجود می آیند که سلولهای نرمال مغز به سلولهای غیرطبیعی تبدیل شده و به صورت خارج از مکانیسم های کنترل سلولی تکثیر می گردند.

انواع تومور مغزی

انواع مختلفی از تومورها مغزی وجود دارد که برخی رشد آهسته دارند و برخی بسیار سریع رشد میکنند. با توجه به فضای محدود جمجمه هرگونه ضایعه فضاگیر غیر طبیعی میتواند با ایجاد مشکلاتی همراه باشد و فشار داخل جمجمه را بالا ببرد. از طرفی این تومورها هنگامی که بزرگتر میشوند بر ساختارهای نرمال مجاور خود اثر فشاری دارند که منجر به بروز علائم به دنبال جابجایی و آسیب و نیز تورم بافت های مجاور خواهد شد. یک تقسیم بندی ساده از انواع تومورهای مغزی به شرح زیر (خوش‌خیم/بدخیم؛ اولیه/ثانویه) است:

تومور مغزی خوش خیم

این نوع تومورها با اینکه به بافتهای اطراف تهاجم نمیکنند با توجه به فضای محدود جمجمه براساس سایز و محلشان علائمی به دنبال خواهند داشت. این دسته فاقد سلولهای مهاجم سرطانی هستند و در اغلب موارد پس از درمان عود نمیکنند. تقریبا دو سوم موارد تمام تومورهای مغزی خوش‌خیم هستند. حاشیه‌ی مشخص این تومورها باعث می شود جراحی و خارج کردن آنها راحت‌تر صورت گیرد. 

تومور مغزی بدخیم (سرطانی)

حدودا یک سوم تومورهای مغزی از نوع بدخیم (سرطان) تشخیص داده می شوند و متشکل از سلولهایی هستند که سریع تقسیم میشوند و به بافت‌های اطراف دست‌اندازی میکنند. در این دسته احتمال عود تومور پس از جراحی و درمان وجود دارد.

تومورهای اولیه

منشا تومورهای اولیه از خود بافت و سلول‌های مغزی است که ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشند. این تومورها گرچه ممکن است به دیگر نواحی مغز یا نخاع منتشر شوند اما معمولا به بخش های دیگر بدن دست اندازی نمیکنند. شایع ترین تومور اولیه مغزی در بزرگسالان مننژیوما است که معمولا خوش خیم است. دومین فرم شایع تومورهای مغزی اولیه، گلیوما می‌باشد که خود انواع مختلفی بر حسب میزان تمایز و بدخیمی دارد (مانند آستروسایتوما، الیگودندروکلیوما و گلیوبلاستوما). در اطفال برخلاف بالغین تومورهای اولیه شایع تر از متاستازها هستند. تومورهای هیپوفیز (آدنوما) گروه دیگری از تومورهای اولیه مغزی هستند که معمولا خوش خیمند اما با توجه به نقش هیوفیز در کنترل هورمون های بدن میتوانند با اختلالات هومورنی مانند اختلال سیکل قاعدگی بروز کنند. انواع دیگری از تومورهای اولیه مغزی براساس سلول اولیه‌ای که منشا آنها بوده نامگذاری میشوند مانند شوانوما (آکوستیک نوروما)، مدولوبلاستوما و کرانیوفارنژیوما.

تومورهای ثانویه یا متاستاتیک

تومورهای مغزی ثانویه، در اثر انتشار و متاستاز سلولهای سرطانی به وجود می‌آیند که منشا آنها بخش دیگری از بدن بوده است. این گروه تقریبا 50 درصد تومورهای مغزی علامتدار را به خود اختصاص میدهند و در بزرگسالان نسبت به تومورهای اولیه شایع ترند. سرطان ریه شایع‌ترین توموری است که به مغز متاستاز میدهد. از سرطانهای دیگری که تمایل به متاستاز به بافت عصبی دارند میتوان سرطان سینه، پوست (ملانوم) و کلیه را نام برد.

علائم تومور مغزی چیست؟

علائم تومور مغزی بستگی زیادی به اندازه، محل، سرعت رشد، مرحله و میزان تهاجم تومور به بافت اطراف و افزایش فشار داخل جمجمه دارد و با توجه به این عوامل ممکن است بسیار متنوع باشد. ممکن است یکی از اولین علائم تومور مغزی تشنج باشد. تشنج ها در اثر فعالیت الکتریکی غیر طبیعی سلولهای عصبی رخ میدهند و ممکن است به شکلهای مختلفی دیده شوند مانند: توقف ناگهانی ارتباط بیمار با اطرفیان و خیره شدن، حرکات پرشی دست یا پا خارج از کنترل، بیهوش شدن، سفت شدن و سپس حرکات پرشی دستها و پاها به همراه قفل شدن فک و خروج کف از دهان و بی اختیاری ادراری. سایر علائم تومور مغزی شامل:

• بروز سردردهای جدید و پیش‌رونده ویا تغییر شکل سردردهای قبلی، اغلب همراه با تشدید صبحگاهی و تهوع و استفراغ. سردرد در کمتر از 25 درصد بیماران با تومور مغزی به عنوان علامت اولیه و به شکل های مختلفی ممکن است دیده شود. این سردردها اغلب با دراز کشیدن، ورزش، سرفه/عطسه یا حرکت سر تشدید میشوند.
• اختلال حافظه یا اختلال در روند تفکر و آهستگی ادراک
• تغییرات بینائی مانند دوبینی یا کاهش دید، تغییرات سایز مردمکها
• ضعف یا بیحسی در اندامها
• اختلال تعادل و راه رفتن، احساس گیجی یا خواب آلودگی مداوم
• تغییرات شخصیتی

البته دقت کنید که علائم ذکر شده در بالا می توانند ثانویه به علل دیگری نیز رخ دهد اما در صورت بروز هر یک از این نشانه ها می‌بایست برای بررسی‌های کاملتر به پزشک مراجعه نمود.

نحوه تشخیص و نشانه های تومور مغزی

برای تشخیص و بررسی از نظر تومور یا ضایعه‌ فضاگیر مغزی (مانند آبسه) معمولا پس از معاینه بالینی از تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا ام آر آی استفاده می شود و در صورتی که چنین ضایعه ای دیده شود ممکن است طبق صلاحدید پزشک نیاز به بیوپسی و نمونه برداری از توده برای تعیین دقیق ماهیت آن باشد. همچنین در صورت شک بالینی ممکن است از تصویربرداری های پیشرفته تری مانند اسکن استخوانی یا PET اسکن نیز استفاده شود. در مواردی که براساس نشانه‌های تصویربرداری ماهیت توده مشخص باشد ممکن است بدون نیاز به نمونه برداری قبلی بیمار مستقیما برای جراحی به جراح مغز و اعصاب ارجاع داده شود و همزمان با  جراحی و خارج نمودن تومور، برای تایید تشخیص و تعیین مراحل بعدی درمان نمونه پاتولوژی نیز برداشته و ارسال شود. در حقیقت ادامه درمان بستگی زیادی به ماهیت و پاتولوژی تومور دارد و اینکه با چه سرعتی رشد میکند. همچنین نکاتی مانند سن، علائم و بیماری های زمینه ای در تصمیم گیری درمانی موثرند و برای هر بیمار با توجه به جمیع شرایط ادامه روند مشخص خواهد شد.

فاکتورهای خطر ایجاد تومورهای مغزی

منظور از ریسک فاکتور عواملی است که شانس و احتمال به وجود آمدن تومورهای مغزی را بیشتر میکند؛ گرچه این ریسک فاکتورها ممکن است درصدی احتمال آن را افزایش دهند اما معمولا به طور مستقیم و به تنهایی موجب به وجود آمدن آن نمی‌شوند و در کنار سایر عوامل قرار میگیرند. درحقیقت برخی افراد با وجود ریسک فاکتورهای متعدد مبتلا نمیشوند و برخی دیگر در غیاب هرگونه ریسک فاکتور دچار میگردند. شناخت این عوامل خطر و پیگیری آنها و مشورت با پزشک میتواند به شما کمک کند. در حال حاضر راه شناخته شده‌ای برای پیشگیری از این تومورها وجود ندارد و خیلی اوقات نیز علت شناخته شده‌ای برای آنها یافت نمی‌شود اما عوامل زیر ممکن است ریسک ایجاد آن را بالا ببرد:

سن

تومورهای مغزی در گروه های سنی اطفال و سالمندان بیشتر دیده میشود گرچه احتمال وقوع آنها در هر سنی وجود دارد.

جنس

به طور کلی شیوع تومورهای مغزی در مردان بیشتر از زنان است البته برخی از انواع آنها مانند مننژیوما در زنان بیشتر دیده میشود.

سابقه خانوادگی

حدود 5 درصد تومورهای مغزی با عوامل ژنتیکی مرتبطند مانند نوروفیبروماتوز، بیماری ون هیپل لیندو و ….

عوامل عفونی

عفونت با ویروس اپشتین بار (EBV) عامل مونونوکلئوز عفونی، احتمال لنفوم سیستم عصبی مرکزی را افزایش میدهد. همچنین شرایط نقص ایمنی مانند ایدز یک فاکتور خطر محسوب میشود.

پرتوهای یونیزان

پرتودرمانی قبلی در نواحی سر و گردن با پرتوهای یونیزان یا قرار گیری مکرر در معرض اشعه ایکس یا پرتوهای انرژی هسته‌ای یک عامل خطر محسوب میشود.

عوامل محیطی و شغلی

قرار گرفتن در معرض حلال ها، آفت کشها، فرآورده های نفتی، لاستیک یا وینیل کلرید (استفاده در ساخت پلاستیک) ممکن است خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهد. با این حال هنوز شواهد کافی برای تایید کامل این ارتباطات وجود ندارد.

روش های درمان تومورهای مغزی

این پروسه های درمانی ممکن است گاهی به نظر پیچیده و نگران کننده به نظر بیایند و بسته به نوع تومور، اندازه و محل تومور و شرایط عمومی بیمار کاملا متفاوت خواهند بود.

جراحی

طی جراحی سعی بر خارج نمودن تومور تا جای ممکن است به طوری که حداقل آسیب به ساختمان های حساس اطراف وارد شود. گاهی اوقات جراحی درمان کامل تومور نیست اما برداشتن آن به کاهش علائم و افزایش عمر بیمار کمک میکند. اینکه تومور تا چه حد قابل جراحی باشد بستگی زیادی به محل آن و میزان تهاجم آن به ساختمان‌های اطراف دارد. ممکن است یک توده کوچک و خوش‌خیم اما در مکان حساسی مانند هیپوتالاموس باشد که جراحی آن با علائم و مشکلات دیگری همراه خواهد بود.

رادیوتراپی (پرتو درمانی)

پرتودرمانی موجب کاهش رشد سلولهای سرطانی میشود و ممکن است بعد از جراحی یا در موارد غیر قابل جراحی نیاز باشد.

کموتراپی (شیمی درمانی)

شیمی درمانی واژه ای کلی برای داروهایی است که سلولهای سرطانی را میکشند یا از تکثیر آنها جلوگیری میکنند. ممکن است این داروها همزمان یا پس از پرتودرمانی تجویز شوند تا از رشد و تکثیر سلولهای سرطانی یا عود آنها جلوگیری گردد.

درمان های علامتی

ممکن است درمان های علامتی نیز همزمان با موارد بالا برای بیمار تجویز شود؛ مانند داروهای ضد تشنج، داروهای پایین آورنده فشار مغزی یا داروهای تسکین دهنده درد و تهوع.

پس از تکمیل دوره درمانی نیاز به پیگیری جهت بررسی از نظر عود می باشد که معمولا به صورت پایش از نظر علائم بالینی و تصویربرداریهای دوره‌ای خواهد بود. در صورت عود تومور ممکن است نیاز به تکرار مراحل درمانی قبلی مانند جراحی مجدد باشد.

ممکن است در طی درمان سوالاتی برای بیمار مطرح شود که توصیه میشود آنها را با پزشک خود در میان بگذارید؛ مانند سوالاتی در خصوص نوع تومور، سودمندی درمانی و اینکه چه میزان به افزایش طول عمر و بقا کمک میکند؟ چه میزان علائم را کاهش میدهد؟ عوارض این درمان ها چیست؟ آیا راههای درمانی دیگری نیز وجود دارد؟ و در صورت عدم دریافت این درمانها چه عواقبی در پی خواهد داشت؟ همچنین ممکن است شما در طی درمان نیاز داشته باشید تا با برای اینکه بتوانید تصمیم بهتری بگیرید نظر پزشک دیگری را نیز جویا شده و مشورت کنید.