زندگی نباتی

حالت نباتی یا زندگی نباتی چیست؟

حالت نباتی یا حالت غیر هوشیار (Unaware) و بی پاسخ (Unresponsive)، یک بیماری عصبی خاص است که در آن ساقه مغزی فرد فعال بوده اما او هوشیاری یا عملکرد شناختی ندارد.

افرادی که در وضعیت غیرهوشیار و بی پاسخ هستند بین خواب و بیداری در حال چرخشند. با این حال حتی وقتی بیدار هستند، قادر به تعامل با دیگران یا محیط اطراف خود نمی باشند.

در ادامه به بررسی علل این حالت عصبی، تفاوت آن با کما یا مرگ مغزی و نحوه تشخیص و درمان آن می پردازیم.

اهمیت زبان

اگر شما عزیزی دارید که در وضعیت غیر هوشیار و بی پاسخ است، پزشکان ممکن است از آن به عنوان حالت “نباتی” یاد کنند.

اما انواعی از این اصطلاح برای توهین یا آسیب زدن به دیگران استفاده شده است. متخصصان مغز و اعصاب به دلیل سردرگمی و دردی که ممکن است این کلمه برای خانواده ها ایجاد کند، در جستجوی اصطلاح بهتری برای توصیف این حالت از هوشیاری هستند.

یکی از این اصطلاح ها “حالت غیر هوشیار و بی پاسخ” است که ما در این مقاله از آن استفاده می کنیم.

علائم زندگی نباتی چیست؟

فردی که در وضعیت غیر هوشیار و بی پاسخ قرار دارد، دچار آسیب مغزی شده است. آنها هیچ عملکرد شناختی یا توانایی تفکر ندارند. اما از آنجا که ساقه مغز آنها هنوز در حال کار است، ممکن است:

• نرخ تنفس و ضربان قلب را بدون کمک تنظیم کنند.
• چشمانش را باز کنند.
• چرخه خواب و بیداری داشته باشند.
• دارای رفلکس های پایه باشند.
• چشمانش را حرکت دهند، پلک بزنند یا اشک بریزند.
• ناله کنند، غر بزنند، یا به نظر برسد که لبخندی به لب دارند.

آنها قادر نیستند:

• اشیاء را با چشمان خود دنبال کنند.
• به صداها یا دستورات شفاهی پاسخ دهند.
• از طریق پلک زدن یا زبان اشاره صحبت کنند یا ارتباط برقرار نمایند.
• حرکت هدفمند داشته باشند.
• با محیط اطراف خود تعامل داشته باشند.
• نشانه هایی از عواطف داشته باشند.
• نشانه هایی از هوشیاری داشته باشند.

این حالت غیر هوشیار و بی پاسخ با این بیماری های مشابه متفاوت است:

• حالت هوشیاری حداقل (Minimally conscious state). فرد بین هوشیاری و عدم هوشیاری در گردش است.
• کما. شخص بیدار یا هوشیار نیست.
• مرگ مغزی. آسیب به مغز و ساقه مغز به هیچ وجه برگشت پذیر نیست.
• سندرم قفل شدگی (Locked-in syndrome). فرد آگاه و کاملاً هوشیار است اما کاملاً فلج شده و قادر به صحبت نیست.

حالت نباتی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص حالت غیر هوشیار و بی پاسخ مستلزم موارد زیر است:

• حضور چرخه خواب و بیداری
• عدم بیان یا درک زبان
• هیچ شواهدی از پاسخ مداوم، قابل تکرار، هدفمند یا ارادی به تحریک بینایی، شنوایی، بویایی یا لامسه وجود ندارد.
• ساقه مغز دارای عملکرد

برخی از این اطلاعات از مشاهده مستقیم متخصص مغز و اعصاب بدست می آید.

یک متخصص مغز و اعصاب همچنین ممکن است از آزمایشات تشخیصی برای تایید تشخیص استفاده کند. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نوار مغز (Electroencephalogram/EEG) برای ارزیابی فعالیت الکتریکی در مغز.
• CT یا MRI برای کمک به ارزیابی آسیب به مغز و ساقه مغز.
• اسکن PET برای ارزیابی عملکرد مغزی.

نکته: یک حالت غیر هوشیار و بدون پاسخ معمولاً پس از کما به وجود می آید.

چه چیزی می تواند باعث حالت نباتی شود؟

آسیب مغزی حاد به دلیل بیماری یا جراحت باعث ایجاد حالت غیر هوشیار و بی پاسخ می شود.

آسیب مغزی غیرتروماتیک (Non Traumatic brain injury)

این نوع آسیب مغزی می تواند زمانی رخ دهد که مغز اکسیژن نداشته باشد یا بافت مغز آسیب ببیند. برخی دلایل این امر عبارتند از:

• مصرف بیش از حد دارو
• انسفالیت (Encephalitis)
• حمله قلبی
• مننژیت (Meningitis)
• نزدیک به غرق شدن
• مسمومیت
• آنوریسم (Aneurysm) پاره شده
• استنشاق دود
• سکته مغزی

آسیب مغزی تروماتیک (Traumatic brain injury/TBI)

این نوع آسیب مغزی نتیجه صدمه ای است که ممکن است در اثر ضربه شدید به سر به دلیل موارد زیر ایجاد شود:

• تصادف ماشین
• سقوط از ارتفاع زیاد
• حادثه در محل کار یا محل ورزش
• مورد حمله قرار گرفتن

آسیب پیشرونده مغزی

این آسیب مغزی ممکن است به دلیل بیماری هایی مانند موارد زیر ایجاد شود:

• بیماری آلزایمر (Alzheimer’s disease)
• تومور مغزی
• بیماری پارکینسون (Parkinson’s disease)

نکته: پزشکان میتوانند در شرایط تهدید کننده حیات، کما را القا کنند. این کار برای محافظت از مغز و دادن زمان به آن برای بهبودی است. با این حال، در پزشکی حالت غیر هوشیار و بی پاسخ القا نمی شود.

درمان و بهبود بیمار از زندگی و حالت نباتی

هیچ درمان واقعی ای برای زندگی نباتی وجود ندارد. در عوض، تمرکز بر مراقبت های حمایتی است تا مغز بتواند بهبود یابد. فرد از نظر تغییرات یا علائم بهبودی به دقت تحت نظر است.

به علاوه پزشکان اقداماتی را برای جلوگیری از عوارض احتمالی انجام می دهند، مانند:

• عفونت
• ذات الریه (Pneumonia)
• نارسایی تنفسی (Respiratory failure)

مراقبت های حمایتی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• لوله تغذیه برای تامین مواد مغذی
• تغییر موقعیت به طور منظم برای جلوگیری از زخم بستر
• فیزیوتراپی برای تمرین ملایم مفاصل
• بهداشت پوست
• بهداشت دهان
• مدیریت عملکرد روده و مثانه

متخصصان مختلف ممکن است با استفاده از روش های زیر اعضای خانواده را برای تحریک حواس و ایجاد واکنش در بیمار دخیل کنند:

• صحبت با آنها در مورد مسائل آشنا.
• پخش موسیقی، تلویزیون یا فیلم های مورد علاقه.
• نشان دادن تصاویر خانواده.
• افزودن گل، عطرهای مورد علاقه یا رایحه های دیگر به اتاق.
• گرفتن یا نوازش کردن دست یا بازوی آنها.

درمان در شرایط مراقبت حاد بیمارستانی آغاز می شود. در برخی موارد، فرد ممکن است به خانه سالمندان یا سایر مراکز مراقبت طولانی مدت منتقل شود.

اگر حالت نباتی در دوران بارداری رخ دهد، چه اتفاقی می افتد؟

صدمه مغزی ای که منجر به حالت غیر هوشیار و بی پاسخ می شود، می تواند برای هر فردی اتفاق بیفتد. وقتی در دوران بارداری رخ می دهد، نیاز به ارزیابی دقیق مادر و نوزاد دارد.

در یک مورد مستند شده، یک زن باردار در هفته 14 بارداری وارد این حالت شد. تحت مراقبت حمایتی قرار گرفت و در هفته 34 سزارین کرد. بچه سالم بود. مادر یک ماه دیگر در وضعیتی غیر هوشیار و بی پاسخ باقی ماند و سپس از دنیا رفت.

در یک مورد دیگر، زنی در حدود هفته 4 بارداری وارد وضعیت غیر هوشیار و بی پاسخ شد. با انجام مراقبت، او توانست جنین را برای 29 هفته دیگر حمل کند.

او پس از زایمان زودرس یک نوزاد سالم به دنیا آورد. اما مادر در همان حالت باقی ماند.

تصمیم گیری اعضای خانواده در شرایط زندگی نباتی

فردی که در این حالت قرار دارد می تواند برای چند دهه زنده بماند، اما اکثر مردم تنها چند سال دوام می آورند. به عنوان یک عضو خانواده ممکن است مجبور شوید تصمیمات مهم زیادی در مورد مراقبت از بیماران بگیرید، مانند:

• یافتن خانه یا مرکز سالمندان مناسب
• توجه به جنبه های مالی مراقبت طولانی مدت
• اتخاذ تصمیمات حمایتی شامل دستگاه تهویه مکانیکی، لوله های تغذیه و سایر اقدامات مورد نیاز برای زنده نگه داشتن فرد
• انتخاب اینکه آیا عدم احیاء (Do not resuscitate/DNR) را امضاء کنید، بنابراین اگر تنفس بیمار متوقف شود، هیچ گونه اقدامی برای نجات فرد انجام نخواهد شد.

اینها تصمیمات پیچیده ای هستند که باید در رابطه با آنها بحث عمیقی با پزشکان داشته باشید.

اگر شخص فاقد زیست خواست (Living will) یا وکالت نامه پزشکی (Medical power of attorney) است، ممکن است مشورت با وکیل در مورد حقوق و وظایف شما مفید باشد.

چشم انداز افراد در حالت نباتی چگونه است؟

افرادی که در وضعیت غیر هوشیار و بی پاسخ هستند می توانند به حالت هوشیاری حداقل (Minimally conscious state) وارد شوند.

برخی به تدریج به هوش می آیند. برخی دیگر تمام عملکرد مغز خود را از دست می دهند. هیچ راهی برای پیش بینی دقیق افرادی که بهبود می یابند وجود ندارد. بازیابی بستگی به موارد زیر دارد:

• نوع و شدت آسیب
• سن فرد
• مدت زمانی که شخص در این حالت قرار داشت

هنگامی که این حالت عصبی غیر هوشیار و بی پاسخ بیش از 4 هفته طول بکشد، به آن حالت نباتی پایدار (Persistent vegetative state/PVS) می گویند.

حدود 50 درصد از افراد مبتلا به آسیب مغزی تروماتیک که به مدت یک ماه در وضعیت عصبی غیر هوشیار و بی پاسخ هستند، به هوش می آیند. برخی ممکن است ناتوانی های مزمن داشته باشند. بهبودی ممکن است برای افرادی که بیماری یا آسیب مغزی غیرتروماتیک را پشت سر گذاشته اند دشوارتر باشد.

اگر فرد یکی از موارد زیر را داشته باشد، در حالت نباتی پایدار در نظر گرفته می شود:

• این حالت به دلیل آسیب مغزی غیرتروماتیک بوده و بیش از 6 ماه طول کشیده است.
• این حالت به دلیل آسیب مغزی تروماتیک بوده و بیش از 12 ماه طول کشیده است.

بهبودی هنوز هم ممکن است اتفاق بیفتد، اما بسیار بعید است. بیمارانی که پس از مدتی طولانی هوشیاری خود را به دست می آورند، ممکن است به دلیل آسیب مغزی دچار ناتوانی های شدیدی شوند.

بعد از آن چه انتظاری می رود؟

اولین علائم بهبودی ممکن است ساده باشد، مانند “دستم را فشار بده”. فرد ممکن است سعی کند با سر تکان دادن، با دستیابی به چیزی یا با زبان اشاره، ارتباط برقرار کند.

آنها ممکن است در ابتدا در حالت هوشیاری حداقل باشند، بنابراین روند پیشرفت می تواند متوقف شده و به تدریج دوباره آغاز شود.

بهبودی در افراد مختلف متفاوت است. پزشک پس از ارزیابی کامل، می تواند اطلاعات بیشتری در مورد چشم انداز کلی بیماران و آنچه شما می توانید برای کمک به او انجام دهید، ارائه دهد.

جمع بندی نهایی

حالت عصبی غیر هوشیار و بی پاسخ همان مرگ مغزی نیست.

ساقه مغز بیمار هنوز کار می کند و در چرخه خواب و بیداری در گردش است، اما از محیط اطراف خود بی اطلاع بوده و نمی تواند با آن تعامل داشته باشد. این حالت عصبی معمولاً به دنبال کما رخ می دهد.

درمان عمدتاً شامل مراقبت های حمایتی است. بهبودی تا حد زیادی به میزان آسیب به مغز بستگی دارد. هر بیماری منحصر به فرد است.

پزشک معالج می تواند به شما در درک بیشتر این حالت کمک کند و بگوید که باید انتظار چه چیزی را داشته باشید.