ده ها میلیون نفر در سراسر جهان از نیاز مکرر به ادرار کردن در طول شب رنج می‌برند. این امر که تکرر ادرار شبانه (nocturia) نامیده می شود، به عنوان یک علت اختلال خواب نیز ذکر می شود. اگرچه این اختلال اغلب به عنوان مشکل افراد مسن در نظر گرفته می شود اما می تواند در هر سنی بروز کند.
به دستشویی رفتن مکرر می تواند باعث خواب منقطع، خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و افزایش خطر سقوط شود. تکرر ادرار شبانه علل متعددی دارد و می تواند با طیف وسیعی از مشکلات جدی سلامتی مرتبط باشد.
اگرچه تکرر ادرار شبانه شایع است اما نباید آن را اجتناب ناپذیر در نظر گرفت. در بسیاری از موارد می توان اقداماتی را برای کاهش دستشویی رفتن و بهبود خواب طبیعی انجام داد. درک اصول اولیه تکرر ادرار شبانه از جمله علل، عواقب و درمان آن، می تواند اولین قدم برای کاهش این اختلال و بهبود خواب فرد باشد.
تکرر ادرار شبانه چیست؟
تکرر ادرار شبانه یا ناکچوری نیاز به بیدار شدن در شب برای ادرار کردن را توصیف می کند. این نشانه ای از بیماری های دیگر است نه خود بیماری.
طبق تعریف، اگر فردی یک یا چند بار در شب از بستر خارج شود تا ادرار کند، تکرر ادرار شبانه دارد. مطابق این تعریف، تکرر ادرار شبانه بسیار شایع است. با این حال، بسیاری از مردم ممکن است یک بار بیدار شدن را مشکل ساز ندانند. زمانی که فرد دو بار یا بیشتر از خواب بیدار می شود، تکرر ادرار می تواند آزاردهنده شود.
تکرر ادرار شبانه با شب ادراری (دفع غیرارادی ادرار در بستر در طول شب) فرق دارد. برخلاف تکرر ادرار شبانه که شامل بیدار شدن از خواب و تشخیص نیاز به ادرار است، شب ادراری معمولاً به طور غیرارادی و بدون درک آگاهانه از مثانه پر رخ می دهد.
تکرر ادرار شبانه چقدر شایع است؟
تکرر ادرار شبانه در بین مردان و زنان بسیار شایع است. مطالعات و بررسی‌ها نشان می دهد که ۶۹ درصد از مردان و ۷۶ درصد از زنان بالای ۴۰ سال گزارش داده‌اند که حداقل یک بار در شب از خواب بیدار می‌شوند تا به دستشویی بروند. حدود یک سوم از بزرگسالان بالای ۳۰ سال، دو یا چند بار شب ها به دستشویی می روند.
تکرر ادرار شبانه می تواند افراد جوان تر را نیز تحت تاثیر قرار دهد اما با افزایش سن، به خصوص در مردان مسن تر شایع تر می شود. تخمین زده می شود که نزدیک به ۵۰ درصد از مردان هفتاد ساله باید حداقل دو بار در شب از خواب بیدار شوند تا ادرار کنند. به طور کلی، تکرر ادرار شبانه ممکن است تا ۸۰ درصد از افراد مسن را تحت تأثیر قرار دهد.
میزان تکرر ادرار شبانه در نژاد سیاه پوست و اسپانیایی بیشتر از افراد سفید پوست است. دلیل این تفاوت به خوبی درک نشده است.
تکرر ادرار شبانه اغلب در دوران بارداری رخ می دهد اما معمولاً در عرض سه ماه پس از زایمان از بین می رود.
تکرر ادرار شبانه چه اثرات و عواقبی در پی دارد؟
تکرر ادرار شبانه می تواند عوارض قابل توجهی بر سلامتی داشته باشد. ممکن است به مشکلات مهم جسمی مرتبط باشد، خواب را مختل کند و با گذشت زمان نگرانی‌های بیشتری برای سلامتی فرد ایجاد کند:
مطالعات تحقیقاتی متعدد، از جمله نظرسنجی خواب در آمریکا توسط بنیاد ملی خواب، نشان داده اند که تکرر ادراری شبانه یکی از شایع ترین علل گزارش شده برای اختلالات خواب است. به خصوص در افراد مسن، اغلب به عنوان یکی از دلایل بد خوابی و بی خوابی ذکر شده است.
بسیاری از افراد، شاید بیش از ۴۰ درصد، در خوابیدن مجدد پس از بازگشت از دستشویی مشکل دارند که می تواند به معنای کاهش زمان خواب و خواب منقطع و بی کیفیت باشد. جای تعجب نیست که تکرر شبانه ادرار معمولاً با خواب آلودگی بیش از حد در طول روز همراه است که می‌تواند به اختلالات عملکرد جسمی و ذهنی، تحریک‌پذیری و خطر بالاتر تصادفات منجر شود.
البته، عواقب تکرر ادرار در شب فراتر از یک خواب نامناسب است. برای بزرگسالان مسن تر، تکرر ادراری خطر بیشتری برای زمین خوردن ایجاد می کند، به ویژه اگر برای رفتن به دستشویی عجله کنند. مطالعات نشان می‌دهد که خطر سقوط و شکستگی برای افرادی که دو یا چند بار در طول شب به دستشویی می‌روند تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد.
تکرر ادراری شبانه با کاهش نمرات در سنجش کیفیت زندگی و همچنین اختلالات روحی نظیر افسردگی همراه است. فراتر از این اثرات منفی خاص، تکرر ادرار شبانه با بروز مرگ و میر بالاتر نیز مرتبط است، اگرچه تحقیقات بیشتری برای درک کامل این ارتباط ضروری است.
علت ادرار زیاد شبانه چیست؟
سه مشکل اصلی باعث تکرر ادراری شبانه می شود: تولید ادرار زیاد در شب، کاهش ظرفیت مثانه و اختلال در خواب. هر یک از این مشکلات می تواند ناشی از انواع بیماری های زمینه ای باشد.
تولید زیاد ادرار در شب
تولید ادرار اضافی در شب به عنوان پلی اوری شبانه (nocturnal polyuria) نیز شناخته می شود و تخمین زده می شود تا ۸۸ درصد از موارد تکرر ادرار شبانه ناشی از آن باشد.
برخی افراد، تولید ادرار بیش از حد هم در طول روز و هم شب دارند. این وضعیت که پلی اوری کلی نامیده می شود، اغلب با مصرف بیش از حد مایعات، دیابت و یا عملکرد ضعیف کلیه ها مرتبط است. داروهایی مانند دیورتیک ها (“قرص های ادرارآور”) و موادی مانند الکل و کافئین نیز می توانند باعث افزایش تولید ادرار شوند.
افزایش تولید ادرار که فقط در شب اتفاق می‌افتد ممکن است با مصرف زیاد مایعات در شب مرتبط باشد. علت دیگر زمانی است که ادم محیطی -تورم یا تجمع مایع در پاها- پس از دراز کشیدن فرد تغییر مکان داده و دفع شود. مشکلات جسمی مختلفی می تواند موجب ادم محیطی شود و در نتیجه خطر ابتلا به پلی اوری شبانه را افزایش دهد.
برخی تحقیقات نشان داده اند که تغییرات در ریتم شبانه روزی بدن باعث می شود که افراد مسن مقدار بیشتری از تولید ادرار خود را در شب داشته باشند که ممکن است عاملی در تکرر شبانه ادرار آنها باشد.
کاهش ظرفیت مثانه
حتی بدون افزایش تولید ادرار در شب، کاهش ظرفیت نگهداری مثانه می تواند منجر تکرر ادرار در شب ها شود.
عفونت های دستگاه ادراری یکی از شایع ترین علل تغییر ظرفیت مثانه است. این حالت همچنین در افرادی که پروستات بزرگ شده یا مثانه بیش فعال دارند، رخ می دهد. این کاهش ظرفیت موجب تکرر ادرار می شود. برخی افراد در طول روز هم تکرر و فوریت ادرار را تجربه می کنند، در حالی که در برخی دیگر این تکرر ادرار بیشتر در شب اتفاق می افتد.
اختلالات خواب
اگرچه تکرر ادرار شبانه به عنوان یک عامل مختل کننده خواب در نظر گرفته می شود اما شواهد قانع کننده ای وجود دارد که خود مشکلات خواب نیز از عوامل بروز تکرر ادرار شبانه است.
یکی از واضح ترین مثال ها، آپنه انسدادی خواب است که باعث متوقف شدن مکرر تنفس در طول خواب می شود. تکرر ادراری در حدود ۵۰ درصد از افراد مبتلا به آپنه انسدادی رخ می دهد. در بیماران مبتلا به طور مکرر جریان هوا و سطح اکسیژن خون در طول خواب کاهش می یابد و این امر، هورمون ها را به گونه ای تحت تاثیر قرار می دهد که تولید ادرار را افزایش می دهند. علاوه بر این، افراد مبتلا به آپنه خواب دچار بیدار شدن های مکرر از خواب می‌شوند و لذا بیشتر متوجه نیاز به تخلیه مثانه می شوند.
چگونه می توان تکرر ادرار شبانه را کاهش داد؟
از آنجایی که تکرر ادرار شبانه می تواند پیامدهای سلامتی قابل توجهی داشته باشد و با سایر بیماری ها مرتبط باشد، لازم است که با پزشک خود در مورد تکرر ادرار شبانه مشورت کنید. پزشک می تواند به شناسایی محتمل ترین علت و درمان مناسب برای هر فرد خاص کمک کند.
هنگامی که یک بیماری زمینه ای باعث تکرر ادراری می شود، درمان آن وضعیت ممکن است نیاز شبانه به دستشویی را کاهش دهد. برای بسیاری از بیماران مبتلا به تکرر ادراری دارو تجویز می شود یا داروهای مصرفی (مانند دیورتیک ها) تعدیل می شود اما برخی تغییرات در سبک زندگی نیز می تواند به کاهش تکرر شبانه ادرار کمک کند. این تغییرات برای کاهش تولید ادرار شبانه طراحی شده اند و عبارتند از:
- کاهش مصرف مایعات در شب، به ویژه قبل از خواب.
- کاهش مصرف الکل و کافئین به ویژه در بعد از ظهر و عصر.
- بالا نگهداشتن پاها یک ساعت قبل از خواب به منظور کاهش جذب و تبدیل ادم محیطی به ادرار در طول خواب.
- تمرکز بر بهداشت خواب، که شامل مناسب سازی محیط اتاق خواب و عادات خواب شما می شود، می تواند بیداری هایی را که در طی آن متوجه نیاز به رفتن به دستشویی می شوید، کاهش دهد. نمونه هایی از توصیه های بهداشت خواب عبارتند از:
- داشتن یک زمان خواب ثابت، از جمله بیدار شدن در یک زمان ثابت در روزهای هفته و حتی، تعطیل.
- داشتن یک برنامه منظم که هر شب شما را برای خواب آماده می کند.
- یادگیری تکنیک‌های آرامش بخشی (relaxation) که می‌توانند هنگام رفتن به رختخواب و زمانی که می‌خواهید پس از رفتن به دستشویی دوباره بخوابید، ذهن شما را آرام کند.
- ورزش روزانه که می تواند به شما کمک کند خواب عمیق تری داشته باشید.
- یک تشک راحت، بالش و ملافه مناسب داشته باشید.
- اتاق خواب خود را به گونه ای آماده کنید که حداقل نور و صدا، دمای خنک و بوی مطبوع داشته باشد.
- محدود کردن استفاده از وسایل الکترونیکی، از جمله تلفن همراه، که می‌تواند مغز را تحریک کرده و تولید هورمون ملاتونین را کاهش دهد.
مشورت با پزشک و ایجاد تغییرات در شیوه زندگی می تواند تعداد دفعات دستشویی رفتن شما را در هر شب کاهش دهد اما اغلب تکرر ادرار شبانه را به طور کامل برطرف نمی کند. به همین دلیل، لازم است که اقداماتی انجام دهید تا رفتن به دستشویی تا حد امکان به ویژه برای افراد مسن، بی خطر باشد. لامپ هایی که با حرکت روشن می شوند می تواند راه رفتن ایمن به دستشویی را آسان تر کند. مسیر دستشویی باید از موانع خطرساز مانند صندلی یا فرش پاک شود. در افرادی که مشکلات حرکتی دارند یا به محض بیدار شدن نیاز فوری به ادرار کردن پیدا می کنند، گاهی استفاده از لگن در بستر مناسب تر بوده و اختلال خواب نیز را کاهش می دهد.
