صرع پایدار (صرع استاتوس) که به آن بحران صرعی هم می گویند زمانی رخ می دهد که یک حمله تشنج بیش از ۵ دقیقه طول بکشد و یا حملات تشنجی تکرار شوند بدون اینکه فرد بین آنها به حالت عادی بازگردد. در تعاریف قبلی این محدوده زمانی ۳۰ دقیقه بود. این تشنج‌ها ممکن است از نوع حرکتی (convulsive) ژنرالیزه یا کانونی یا از انواعی باشند که شامل حرکت و انقباضات عضلانی نیستند (non-convulsive)، مانند تشنج‌های آبسانس یا تشنج‌های کانونی با اختلال آگاهی. صرع استاتوس یک اورژانس پزشکی تهدید کننده زندگی است، به ویژه اگر درمان با تاخیر انجام شود.
صرع استاتوس ممکن است در کسانی که مبتلا به صرع هستند و همچنین کسانی که بدون سابقه قبلی تشنج، دچار آسیب زمینه ای مغز شده اند، رخ دهد؛ این آسیب های زمینه ای مغز می تواند شامل تروما، عفونت یا سکته مغزی باشد. اقدامات تشخیصی اولیه شامل تصویربرداری از مغز، آزمایش های خون (از جمله اندازه گیری قند خون) و الکتروانسفالوگرام (نوار مغزی) است. برخی بیماری ها ممکن است شبیه صرع استاتوی تظاهر کنند و با آن اشتباه شوند، به ویژه تشنج‌های غیرصرعی روان‌زا ممکن است مشابه صرع استاتوس بروز کنند. از اختلالات دیگری که ممکن است صرع استاتوس را تقلید کنند می توان به افت قند خون، اختلالات حرکتی، مننژیت و دلیریوم اشاره کرد.
صرع پایدار چقدر شایع است؟
صرع استاتوس علت حدود یک درصد از مراجعات به بخش اورژانس است و تا ۴۰ مورد در هر صد هزار نفر در سال رخ می دهد. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از اولین موارد تشنج به صورت استاتوس تظاهر می کند.
علائم صرع پایدار چیست؟
صرع استاتوس دو نوع اصلی دارد:
صرع پایدار حرکتی
صرع پایدار حرکتی (convulsive) اصطلاحی است که برای توصیف فرم شایع تر صرع پایدار که عمدتا با تشنج های تونیک-کلونیک طولانی یا مکرر تظاهر می کند، استفاده می‌شود. اکثر تشنج های تونیک-کلونیک به طور طبیعی در عرض ۱ تا ۲ دقیقه پایان می یابند، اما ممکن است علائم در فاز پس از تشنج (پست ایکتال) برای مدت طولانی تری ادامه داشته باشد. این امر تشخیص زمان پایان تشنج را دشوار می کند.
صرع استاتوس حرکتی زمانی رخ می دهد که:
- قسمت فعال تشنج تونیک-کلونیک ۵ دقیقه یا بیشتر طول بکشد.
- شخص بدون اینکه پس از حمله اول هوشیاری خود را بدست آورد، دچار تشنج دوم شود.
- فرد به مدت ۳۰ دقیقه یا بیشتر دچار تشنج های مکرر می شود.
این نوع صرع پایدار نیاز به درمان اورژانسی توسط پرسنل آموزش دیده در یک بیمارستان دارد زیرا می تواند تهدید کننده حیات باشد و شروع سریع درمان اهمیت فراوانی دارد. پیش آگهی این نوع از صرع استاتوس بسته به علت زمینه ای و بروز سایر عوارض می تواند متفاوت باشد.
- صرع استاتوس حرکتی نیاز به درمان فوری پزشکی برای کاهش احتمال عوارض جدی دارد.
- درمان باید در اسرع وقت آغاز شود. اکسیژن و سایر حمایت های تنفسی، مایعات داخل وریدی و داروهای ضد تشنج اورژانسی مورد نیاز است.
- گاهی اوقات برای کنترل تشنج لازم است داروهایی بیهوشی (در ICU) تجویز شود تا فرد را به کما ببرد.
- ممکن است مانیتوریگ مداوم نوار مغزی (EEG) برای نظارت بر تشنج و نحوه پاسخ فرد به درمان مورد نیاز باشد.
همچنین ممکن است برای یافتن علت حاد تشنج به تصویربرداری و آزمایشاتی نیاز باشد تا بتوان صرع پایدار را به درستی درمان کرد. افرادی که علت های مشخصی مانند عفونت مغزی، تومور یا سکته مغزی دارند ممکن است پیش آگهی بدتری نسبت به افرادی که علت زمینه ای شناخته شده ای برای بروز صرع استاتوس ندارند، داشته باشند.
صرع پایدار غیر حرکتی
صرع پایدار غیر حرکتی (non-convulsive) اصطلاحی است ک برای توصیف تشنج آبسانس یا تشنج های کانونی با اختلال آگاهی (جزئی پیچیده) طولانی یا مکرر استفاده می شود.
- در حین تشنج، فرد ممکن است گیج باشد یا کاملاً از آنچه در حال وقوع است آگاه نباشد اما مانند تشنج تونیک-کلونیک “بیهوش” نیست.
- تشخیص این نوع از صرع استاتوس دشوارتر از تشنج های حرکتی است. علائم خفیف تر هستند و تشخیص علائم فاز فعال تشنج (ایکتال) از دوره بهبودی (پست ایکتال) دشوار است.
- هیچ چارچوب زمانی ثابتی در مورد اطلاق استاتوس به این تشنج ها وجود ندارد. این امر تا حد زیادی به مدت زمان معمول تشنج های فرد و تعداد دفعات بروز آنها بستگی دارد.
هنگامی که فرد دچار صرع پایدار غیرحرکتی می شود یا مشکوک به آن است، به درمان فوری پزشکی در یک بیمارستان نیاز دارد. ممکن است برای تایید تشخیص ابتدا نواربرداری مغز لازم باشد. افراد با این نوع صرع استاتوس در معرض خطر تبدیل شدن به صرع پایدار حرکتی نیز هستند، بنابراین درمان سریع اهمیت دارد.
علت صرع استاتوس چیست؟
تنها ۲۵ درصد از افرادی که دچار صرع استاتوس می شوند، از قبل مبتلا به صرع بوده اند. در اکثر موارد یک علت زمینه ای قابل شناسایی وجود دارد. در ذیل به برخی عواملی که می تواند صرع پایدار را تحریک کند، اشاره می شود:
- سکته مغزی
- مسمومیت با داروها و مواد یا واکنش های نامطلوب به داروها
- مصرف دوز ناکافی یا قطع ناگهانی یک دارو (به ویژه داروهای ضد تشنج)
- مصرف مشروبات الکلی در هنگام مصرف داروهای ضد تشنج
- ترک ناگهانی الکل
- مصرف یک داروی جدید که اثربخشی داروهای ضد تشنج را کاهش می دهد
- اختلالات متابولیک مانند نارسایی کلیه و کبد
- محرومیت از خواب
- کم آبی (دهیدراسیون) متوسط تا شدید بدن
درمان صرع پایدار
صرع استاتوس بویژه نوع حرکتی آن می تواند بالقوه تهدید کننده حیات باشد و لذا شروع سریع اقدامات درمانی اهمیت بسیاری دارد. باید در کنار شروع اقدامات اولیه برای تثبیت علایم حیاتی بیمار (اکسیژن، رگ گیری، تجویز مایعات وریدی…) داروهای ضدتشنج هم بلافاصله تجویز شوند. بنزودیازپین ها شامل لورازپام یا دیازپام داخل وریدی یا تزریق عضلانی میدازولام درمان اولیه ارجح هستند. پس از درمان اولیه با بنزودیازپین ها، داروهای ضد تشنج معمولی مانند تزریق وریدی فنی تویین، والپروئیک اسید (دپاکین)، فوس فنی توئین یا لوتیراستام به عنوان خط دوم درمان باید تجویز شوند تا کنترل پایدار تشنج حاصل شود. اگر این داروها در متوقف کردن تشنج استاتوس مؤثر نباشند، باید از داروهای دیگری مانند باربیتورات ها، پروپوفول، کتامین یا میدازولام وریدی استفاده شود. چون این داروها دارای خاصیت بیهوشی هستند باید در واحد مراقبت های ویژه و با حمایت تنفسی تجویز شوند.
پیش آگهی
بین ۱۰ تا ۳۰ درصد از بیمارانی که برای نخستین بار صرع پایدار را تجربه می کنند، در عرض ۳۰ روز فوت می کنند. علاوه بر این، ۱۰ تا ۵۰ درصد از این بیماران ناتوانی های مادام العمر را تجربه می کنند. افرادی که بدنبال یک بیماری زمینه ای مغزی مانند تومور، عفونت مغزی، ضربه مغزی یا سکته دچار صرع استاتوس می شوند، مرگ و میر بالاتری دارند.
