نورولوژیست (Neurologist) یا متخصص مغز و اعصاب پزشکی است که در تشخیص و درمان بیماری هایی که سیستم عصبی را درگیر می کنند، تخصص دارد. سیستم عصبی (nervous system) مغز، نخاع، اعصاب محیطی و ماهیچه ها در برمی گیرد. لذا، بیماری هایی که یک نورولوژیست درمان و مدیریت می کند طیف وسیعی از سکته های مغزی، تشنج ها و صرع، بیماری ام اس، پارکینسون، آلزایمر، انواع سردرد، آسیب های نخاعی و فقرات تا بیماری هایی مانند نوروپاتی دیابتی و میاستنی گراو را در برمی گیرد.
در ادامه به تفصیل، ما به این می پردازیم که نورولوژیست چه کاری می کند، چه بیمارانی را درمان می کند، چه اقدامات تشخیصی انجام می دهد و چه زمانی باید به یک نورولوژیست مراجعه کرد.
نورولوژیست (متخصص مغز و اعصاب) کیست؟
یک نورولوژیست پزشکی است که ارزیابی، تشخیص و درمان بیماری های سیستم اعصاب می پردازد.
سیستم اعصاب دو بخش را شامل می شود:
• سیستم اعصاب مرکزی (CNS) که شامل مغز و نخاع است
• سیستم اعصاب محیطی (PNS) که تمام رشته های عصبی خارج از CNS را در برمی گیرد.
نورولوژیست ها پس از اتمام دوره هفت ساله آموزش پزشکی عمومی، به مدت چهار سال دوره دستیاری تخصص را می گذارند و اغلب با شرکت در آزمون سراسری انتهای دوره، مدرک دانشنامه یا بورد تخصصی دریافت می کنند. با توجه به پیچیدگی سیستم اعصاب و تنوع وسیع بیماری های نورولوژیک، برخی از نورولوژیست ها ترجیح می دهد بر روی بخشی از بیماری های مغز و اعصاب تمرکز کنند و فقط بیماران با اختلالات خاص نظیر صرع یا ام اس را ویزیت کنند. این نورولوژیست ها اغلب پس از اتمام دوره دستیاری تخصصی، به مدت یک تا دو سال دوره تکمیلی فلوشیپ را در رشته فوق تخصصی مورد علاقه خود می گذرانند تا دانش و تجربه کافی برای درمان و مدیریت این بیماری های خاص را به دست آورند.
برخی زیرشاخه های فوق تخصصی در حیطه نورولوژی عبارتند از:
• صرع
• سکته های مغزی
• مولتیپل اسکلروز (ام اس)
• اختلالات حرکتی
• بیماری های نوروماسکولار (عصب عضله)
• اقدامات مداخله ای عروق
• سردرد
• طب خواب
• دمانس
• اعصاب کودکان
نورولوژیست ها چه بیماری هایی را درمان می کنند؟
همان طور که ذکر شد، بیماری های مغز، نخاع، اعصاب محیطی و عضلات در حیطه تخصص این پزشکان است. برخی از این بیماری ها عبارتند از:
• انواع تشنج ها و صرع
• سکته های مغزی
• سردردها و میگرن
• بیماری های التهابی مغز مانند ام اس
• بیماری های حرکتی مانند پارکینسون
• تومورهای مغزی
• آنوریسم ها و سایر اختلالات عروقی مغز
• عفونت های مغز و نخاع مانند مننژیت و انسفالیت
• انواع دمانس مانند بیماری آلزایمر
• ضربه های مغزی و نخاع
• اختلالات خواب
• بیماری های اعصاب محیطی مانند نوروپاتی ها
• بیماری های عضله مانند میاستنی گراو و میوپاتی ها
• دردها و سایر اختلالات ستون فقرات
چه آزمون ها و اقدامات تشخیصی توسط نورولوژیست ها انجام می شود؟
نورولوژیست ها طیفی از آزمون ها و روش های تشخیص را به طور اختصاصی بر روی بیماران خود انجام می دهند که اهم آن ها عبارتند از:
الکتروانسفالوگرافی (نوار مغزی، EEG) و نقشه برداری مغزی:
نورولوژیست ها از نوار مغز برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز استفاده می کنند. میلیاردها سلولی که در مغز ما وجود دارند از طریق ایمپالس های الکتریکی با یکدیگر در ارتباطند و نوار مغزی این سیگنال ها را دریافت و ثبت می کند. لذا، با ثبت نوار مغزی می توان سیر امواج مغزی بیمار را ردیابی کرد. بسیاری از بیماری های سیستم اعصاب مرکزی به ویژه انواع تشنج ها و صرع اثراتی بر امواج مغزی می گذارند که نوار مغزی با ثبت آنها به پزشک برای تشخیص دقیق تر کمک می کنند.
در حین نواربرداری از مغز، تکنیسین الکترودهایی بر روی پوست سر بیمار می چسباند. این الکترودها که به یک دستگاه کامپیوتر متصل هستند و پس از پردازش، امواج مغزی بر مانیتور دستگاه نمایش داده می شود که قابل چاپ رو روی کاغذ نیز می باشد.
نورولوژیس پس از رویت و تفسیر نوار مغزی، از نتایج آن برای تشخیص بیماری هایی مانند زیر استفاده می کنند:
• تشنج
• صرع
• افت هشیاری با علل نامشخص
• اختلالات خواب
آنالیزکمی امواج مغزی توسط نرم افزارهای خاص به ترسیم نحوه توزیع امواج در مغز کمک می کند که برای نقشه برداری مغزی و تشخیص برخی بیماری های عصبی-روانی مانند بیش فعالی کودکان به کار برده می شود.
الکترومیوگرافی (EMG-NCS):
نورولوژیست با انجام EMG بررسی می کند که عضلات بیمار چگونه به تحریک الکتریکی از سوی نورون های حرکتی پاسخ می دهند که نشان دهنده سلامت یا اختلال در عملکرد اعصاب محیطی و عضلات است.
در حین مطالعه الکترومیوگرافی، نورولوژیست اعصاب محیطی بیمار را با جریان الکتریکی بسیار خفیف تحریک می کند و سپس با قرار دادن سوزن های ظریفی در تعدادی از عضلات بیمار فعالیت الکتریکی عضلات را در حین استراحت و انقباض ثبت می کند. این فعالیت های الکتریکی توسط الکترودها به یک دستگاه کامپیوتر منتقل می شود و پس از پردازش، به شکل امواجی بر مانیتور دستگاه نمایش داده می شود که قابل چاپ رو روی کاغذ نیز می باشد.
نورولوژیست از نتایج الکترومیوگرام برای تشخیص بیماری های عصب و عضله مانند زیر استفاده می کند:
• آسیب ریشه های عصبی در ستون فقرات (رادیکولوپاتی)
• آسیب اعصاب محیطی (نوروپاتی)
• بیماری های نورون حرکتی مانند ALS
• میاستنی گراو و انواع میوپاتی ها
سونوگرافی عروق مغزی (TCD) و داپلر رنگی ترانس کرانیال (TCCD) :
نورولوژیست با انجام TCD و TCCD سرعت جریان خون در عروق داخل جمجمه ای را با روش اولتراسوند (سونوگرافی) اندازه می کند. این روش بی خطر و بدون درد است که با قرار دادن پروب های دستگاه سونوگرافی بر روی گردن و جمجمه بیمار انجام می شود. نورولوژیست با انجام TCD به ارزیابی موارد زیر می پردازد:
• ارزیابی و تعیین ریسک بروز سکته مغزی
• تشخیص و پایش تنگی عروق (وازوسپاسم) در بیماران خاص دچار خونریزی مغزی
آنالیز مایع مغزی نخاعی (lumbar puncture یا LP):
در حین انجام LP، نورولوژیست در شرایط استریل و زیر بی حسی موضعی، یک سوزن را از قسمت انتهایی ستون فقرات وارد فضای اطراف ریشه های عصبی می کند و مقداری از مایع مغزی نخاعی را خارج می کند.
آنالیز مایع مغزی نخاعی توسط آزمایشگاه می تواند در تشخیص بیماری های زیر به نورولوژیست کمک کند:
• مننژیت
• آنسفالیت
• بیماری های التهابی مغز و نخاع مانند ام اس
• دمانس از جمله بیماری آلزایمر
• بروز خونریزی در مغز
علاوه بر این، گاهی نورولوژیست از LP برای درمان برخی بیماری ها مانند افزایش فشار داخل مغزی خوش خیم یا تزریق برخی داروها به سیستم اعصاب استفاده می کند.
سایر روش های تشخیصی:
نورولوژیست هایی که به صورت فوق تخصصی فعالیت می کنند ممکن است اقدامات تشخیصی خاصی مانند آنژیوگرافی عروق و اقدامات مداخله ای عروق مغزی، نمونه برداری از عصب و عضله، آزمون های اوتونومیک و آزمون های ارزیابی عملکرد شناختی برای بیماران خود انجام دهند.
چه زمانی باید به یک نورولوژیست مراجعه کرد؟
اگر علایمی مانند آنچه در پی می آید، تجربه کردید به نورولوژیست مراجعه کنید:
• سردردهای شدید یا مکرر
• ضعف عضلانی یا فلج اندام ها
• گیجی، عدم تمرکز و فراموشی
• سرگیجه
• عدم تعادل
• اختلالات حسی مانند بی حسی یا گزگز در اندام ها، اختلال در حس بینایی و بویایی
• لرزش در اندام ها
• تشنج
تفاوت نورولوژیست (Neurologist) با نوروسرجن (Neurosurgeon) یا جراح مغز و اعصاب چیست؟
هم نورولوژیست ها و هم جراحان مغز و اعصاب با بیماری های سیستم اعصاب سر و کار دارند اما نورولوژیست ها جراحی انجام نمی دهند. در مقابل، جراحان مغز نیز فقط با بیماری هایی از مغز و اعصاب سر و کار دارند که نیازمند جراحی هستند مانند تومور های مغز، خونریزی های شدید مغزی، دیسک ها و شکستگی های ستون فقرات.
معمولا، بیمار در ابتدا توسط نورولوژیست ویزیت می شود و پس از ارزیابی های تشخیصی، نوع درمان مشخص می شود. اگر نورولوژیست تشخیص داد که بیمار نیاز به مداخله جراحی دارد او را به جراح مغز ارجاع می دهد.
به طور خلاصه، نورولوژیست (متخصص مغز و اعصاب) بیماری های سیستم اعصاب مرکزی و محیطی را تشخیص می دهد و درمان می کند. این بیماری ها بسیار متنوع هستند و از سکته های مغزی و صرع تا بیماری های عضلانی را در برمیگیرند. در صورتی که دچار علایمی مانند سردرد، سرگیجه، ضعف عضلانی، گیجی و فراموشی، تشنج و افت هشیاری گذرا، لرزش اندام یا عدم تعادل هستید، به نورولوژیست مراجعه کنید. نورولوژیست پس از ارزیابی های تشخیصی، درمان مناسب را شروع می کند و در صورت نیاز، بیمار را به جراح مغز ارجاع می دهد.
